ÖZBEK MİZAHINDA BEKTAŞÎ MEŞREB BİR TİP: MEŞREB

Authors : Erhan SOLMAZ

Pages : 89-102

View : 19 | Download : 11

Publication Date : 2019-04-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Gülme, eğlendirme, güldürme ve herhangi bir davranışından dolayı, bir kimseyi incitmeden hatasını anlatma amacı güden ince alay, mizah; gerçeğin güldürücü yanlarını ortaya koyan edebiyat türüdür. Gülme, espri, ironi, alay, istihza, şaka vb. gibi unsurları bünyesinde barındıran mizah, sosyal hayatta olduğu kadar edebiyattan resme, sanattan siyasete pek çok alanda etkilidir. Bu türün önemli ve en yaygın türlerinden biri de fıkradır. Söylenmek istenenin seçilen bir tip üzerinden verildiği, zaman-mekân düzleminin içeriğe uygun olarak seçilen kısa ve yoğun anlatmalardır. Fıkraların temel işlevi eğlendirmektir. Ancak bu işlevin yanında eğitmek, ders vermek de fıkraların en belirgin özellikleri arasındadır. Bu kısa ve yoğun anlatmalarda en büyük görev “fıkra tipi”’ne aittir. Fıkra tipi içinde yetiştiği toplumun sosyo-kültürel, dini-didaktik birçok özelliğini bünyesinde taşır. Fıkra tipi sayesinde bu özellikler bir sonraki nesle aktarılır. Türk sözlü geleneğinin bu en öz anlatımı Türk dünyasının kültürel manada beşiği sayılabilecek olan Özbekistan’da da çok yaygın bir şekilde bulunmaktadır. Biz de çalışmamızda Özbek sözlü geleneğinde “Latife” adıyla anılan bu türün Efendiden (Nasreddin Hoca) sonraki diğer bir önemli fıkra tipi olan “Meşreb” tipi hakkında bilgi verecek daha sonra da bu tip ile Türkiye sahasındaki “Bektaşî” tipini mukayese edeceğiz. Söz konusu iki tip arasındaki benzerlik ve farklılıkların tespitinin ardından Meşreb tipine bağlı olarak anlatılan fıkraları şekil, yapı ve işlev bakımından mukayese edeceğiz. 
Keywords : gülme, fıkra, aktarım, tip, Bektaşî, Özbek