RUSYA İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE MAHTUMKULU ÇALIŞMLARI: A. N. SAMOYLOVİÇ ÖRNEĞİ

Authors : Tahir Aşirov

Pages : 92-99

Doi:10.55666/folklor.1467496

View : 24 | Download : 40

Publication Date : 2024-06-07

Article Type : Research Paper

Abstract :1724-1807 yılları arasında yaşadığı kabul edilen Mahtumkulu Firakî, Türkmen halkının büyük şairi, düşünür ve mutasavvıftır. Rusya İmparatorluğu döneminde Türkmen millî şairi Mahtumkulu ile ilgili yayınlar yapılmıştır. Bu dönemde Mahtumkulu üzerine kapsamlı olarak değerli çalışmalar yapanlardan biri de 1880-1938 yılları arasında yaşamış olan Aleksandr Nikolayeviç Samoyloviç’tir. 1902, 1906, 1907-1908 yılları arasında Türkmenistan’da seyahat eden Rus müsteşriklerden Samoyloviç, klasik Türkmen şairi Mahtumkulu ve onun şiirleriyle ilgili 1909 yılında “Zapiski Vostoçnogo Otdeleniya İmperatorskogo Russkogo Arheologiçeskogo Obtşestva” (Rus Arkeoloji Cemiyeti Doğu Bölümü Yazıları) dergisinde “Ukazatel k Pesnýam Mahtum-Kuli” (Mahtumkulu’nun Şiirlerinin Göstergesi) başlığıyla çalışmasını yayımlamıştır. Bununla birlikte Samoyloviç bu çalışmasına “K statye Ukazatel k Pesnyam Mahtum-Kuli” (Mahtumkulu’nun Şiirlerinin Göstergesine Makale) adıyla bir ekte yapmıştır. Ayrıca Samoyloviç’in 1915 yılında “Tretye Dopolneniye k Ukazatelyu Pesen Mahtum-kuli” (Mahtumkulu’nun Şiirlerinin Göstergesi Üçüncü Ekleme) adıyla yayımladığı yazı da söz konusu çalışmaya üçüncü eki niteliğindedir. Samoyloviç çeşitli yazmalara ve kaynaklara dayandırarak Mahtumkulu’nun şiirlerinin göstergesini hazırlamaya çalışmıştır. Yazarın, 1909 yılında hazırladığı şiir göstergesinde on altı kaynaktan faydalandığını görmek mümkündür. 1915 yılında yayımladığı çalışma ile kaynaklarını daha da çoğaltmıştır. Aynı şekilde Samoyloviç Mahtumkulu’nun şiirleri ile ilgili yazmaları ve neşirleri değerlendirmeye tabi tuttuğunu da görmek mümkündür. Bunun sonucunda Samoyloviç bulunduğu dönemi itibariyle Türkmen şairi Mahtumkulu’nun iki yüz yetmiş dokuz şiirinin bulunduğunu belirlemiş olduğu görülebilir. Mahtumkulu’nun şiirlerinin çeşitli yazmalardan ve neşirlerden istifade edilerek hazırlanmış olması ise eseri daha da kıymetli hale getirmektedir. Mahtumkulu’nun şiirlerini tespit etmek için birkaç yazmaya başvuran Samoyloviç’in şairin adını ve mahlasını belirlemeye giriştiği görülebilir. Nitekim Samoyloviç Mahtumkulu’nun şiirlerini adıyla birlikte “Firakî” edebî tahallusu ile yazdığını belirtmektedir. Türkmen edebiyatı araştırmalarına önemli katkı sağlayan Samoyloviç’in büyük Türkmen şairi Mahtumkulu ve onun şiirleri ile ilgili yaptığı çalışmaların ayrı bir değer olduğu görülmektedir. Samoyloviç’in Mahtumkulu’nun şiirlerinin belirlenmesi ile ilgili hazırladığı gösterge, şairin şiirlerinin tespiti açısından değerli bir çalışmadır. Özellikle bu yöntemin kendinden sonraki araştırmacılara da örnek olduğu görülebilir. Ayrıca bu çalışmalar Mahtumkulu’nun Türkmen halkının büyük şairi olduğunu bir kez daha ortaya koymaktadır.
Keywords : Türkmen Edebiyatı, Şiir, Mahtumkulu, Samoyloviç, Togan