Yenisey Yazıtlarında Altun(lıg) Keş ve Moğolların Gizli Tarihinde Qor İbarelerinin Sembolik Değerine Dair Bir Değerlendirme

Authors : Riza Tuncel

Pages : 690-702

Doi:10.55666/folklor.1483080

View : 32 | Download : 51

Publication Date : 2024-08-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Toplumsal tabakaların oluşmaya başlamasıyla belli gruplar bulundukları toplum içerisinde ayrışmaya başlamışlar ve ayrıcalıklı duruma gelmişlerdir. Bu gruplar, ayrıcalıklı durumlarını çeşitli şekillerde görünür kılarak toplumun diğer bireylerinin de bu durumu tanımalarını sağlamışlardır. Böylelikle toplumların üst tabakaya mensup kişileri, kendilerini toplumun diğer üyelerinden ayırmış ve bunu göstererek bu ayrıcalıklı hallerini vurgulamış olurlar. Kadim konar-göçer toplumlarda da kişilerin toplumsal statülerini gösteren çeşitli unsurlar mevcuttur. Bunlar kişilerin giydikleri, yiyip içtikleri, sahip olabildikleri şeyler olabilir. Bu durumlarda esas olan bu unsurlara sahip olmaktan ziyade, bu “ayrıcalıklara” sahip olma hakkıdır. Savaşçı niteliklerin son derece ön plana çıktığı konar-göçer eski Türk ve Orta Çağ Moğol toplumlarında savaşa dair unsurların statü gösterdiği çeşitli örnekler mevcuttur. Örneğin ok ve yay hâkimiyet, hâkimiyet kurma hakkı sembolüdür ve bu durumun en gösterişli örneği Oğuz Kağan destanında Oğuz’un oğullarına yay parçaları ve ok vererek onlara hâkimiyet hakkını da teslim etmesiyle sembolize edilmiştir. Benzer bir şekilde savaşçıların taktıkları kemer, saçlarının şekli vs. de onların statülerini ve ordu hiyerarşisindeki konumlarını gösterir. Eski Türk yazıtlarından olan Yenisey Yazıtları’nda keş “okluk” kelimesi üç farklı yazıtta tanıklanmıştır. Kelime iki kere bu nesnenin kuşanılması, bir kere de ölen kişinin dünyada sahip olduğu ve öldüğü için ayrıldığı nesnelerden biri bağlamlarıyla geçmektedir. Her üç bağlamda da keş’in altın süslemeli olduğu ifade edilmiştir. Önceki çalışmalar, Yenisey Yazıtlarında geçen altın süslemeli keş’in hâkimiyet, kağanlık sembolü olduğu çıkarımında bulunmuştur. Eski Türklerle benzer bir yaşam tarzına sahip olan ve bu tarzın dönemindeki temsilcilerinden olan Moğollardan kalan en önemli ve kapsamlı ilk eser Moğolların Gizli Tarihi’dir. Bahsi geçen eserde okluk anlamına gelen kelime qor’dur ve bu kelimenin geçtiği bağlamlar, Yenisey Yazıtlarında geçen keş kelimesinin bağlamının ve konar-göçerlerde sembol ettiği kavramın daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunabilir. Bu makalenin amacı, daha önceki çalışmalarda eski Türkler için hâkimiyet sembolü olarak görülen “okluk” kavramının konar-göçer eski Türk ve Orta Çağ Moğol toplumları için neyi sembolize ettiğini anlamak konusunda alternatif bir görüş öne sürmektir. Konuyu daha bütünlüklü bir biçimde ele almak için yazılı kaynaklarda geçen bağlamdan başka etimolojiden, arkeolojiden ve kaya resimlerinden de yararlanmaya çalışılacaktır. Böylelikle, kadim konar-göçer toplumların somut kalıntılarına da yansımış olan “okluk”un yeri ve neyi temsil ettiği ortaya konmaya çalışılacaktır.
Keywords : Yenisey Yazıtları, okluk, keş, Moğolların Gizli Tarihi, qor