SÖZLÜ KÜLTÜRÜN TARİHE TANIKLIĞI: HALK ŞAİRLERİNİN DİLİNDEN MADEN KAZALARI

Authors : Pamuk Nurdan Gümüştepe

Pages : 586-606

Doi:10.55666/folklor.1493234

View : 118 | Download : 114

Publication Date : 2024-08-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Sözlü kültür ürünleri, folklorun yanı sıra disiplinler arası bir nitelik arz ederek sosyoloji, dilbilim, etnoloji, hukuk, psikoloji ve tarih gibi farklı bilim dallarına da kaynaklık eder. Klasik anlamda tarihçilik yazılı belgelere dayanan bir araştırma yöntemini kullanırken sözlü tarih, şifahi kaynaklar yardımıyla geçmişe dair bilgi edinme yoluna başvurur. Türk halk edebiyatı mahsulleri de sözlü kültür bağlamında oluşturulan ve folklor disiplini ile birlikte tarihe de kaynaklık eden bu şifahi kaynaklar grubuna girer. Türk halk edebiyatı ürünü olan âşık şiiri/halk şiirinin yaratıcısı ve icracısı olan halk şairleri, bireysel konulara yer vermekle birlikte toplumu derinden etkileyen olaylar hakkında alternatif bir bilgi kaynağı olma özelliği de taşıyan pek çok eser bırakmışlardır. Özellikle deprem, sel, yangın, kuraklık gibi doğal afetler, savaşlar, göçler ve ölümle sonuçlanan trafik ve iş kazaları üzerine söyledikleri şiirler, tarihsel olayların insanların duygu dünyasında bıraktığı etkiye dair izler de taşımaktadır. Sanayileşme ile birlikte ülkemizde artan maden ocaklarında yaşanan ölümlü pek çok kaza, toplumu derinden sarsan olaylardan biri olarak halk şairlerinin şiirlerine konu olmuştur. Söz konusu maden ocakları olduğunda ilk akla gelen şehir olan Zonguldak’ta yaşanan maden kazaları ile birlikte son dönemlerde Manisa’nın Soma ilçesinde gerçekleşen maden kazalarının da pek çok halk şiirine konu edildiği tespit edilmiştir. Ayrıca geçmiş yıllarda farklı illerde gerçekleşen maden kazalarına ilişkin birtakım şiirlerin de kaleme alındığı görülmüştür. Söz konusu şiirleri tespit etmek amacıyla halk şairlerinin yayınladığı yaprak destanları, çeşitli araştırmacılar tarafından hazırlanan âşık monografileri ve halk şairleri hakkında hazırlanan kitap ve tez çalışmalarına başvurulmuştur. Bunlara ek olarak son dönem âşıklarından bazılarının sosyal medya hesaplarında paylaştıkları maden kazası şiirleri de çalışmaya dahil edilmiştir. Bu çalışmada taranan âşık monografileri ve âşıklık geleneğine ilişkin hazırlanan çalışmalardan özellikle son dönem Türkiye’sinde yaşanan maden kazalarına ilişkin tespit edilen halk şiirleri, sözlü tarih kuramına göre metin analizi yöntemi ile incelenmiştir. Edebiyat ve tarih disiplinleri arasındaki müşterekliğin bir neticesi olarak halk şiirinin toplumsal hafızayı canlı tutma ve gelecek kuşaklara aktarma işlevini yerine getirdiği tespit edilmiştir.
Keywords : Zonguldak, Soma, sözlü tarih, halk şiiri, maden kazaları