ÂŞIKLIK GELENEĞİNDE YEMEK DESTANLARI: TEMATİK VE İŞLEVSEL BİR YAKLAŞIM

Authors : Haktan Kaplan

Pages : 724-744

Doi:10.55666/folklor.1498500

View : 94 | Download : 85

Publication Date : 2024-08-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkler tarih boyunca çok farklı coğrafyalarda devletler kurmuş ve değişik inanç sistemleriyle muhatap olmuşlardır. Bu sebeple Türk kültüründen etkilenen kültürler olduğu gibi diğer kültürlerden de Türk kültürüne pek çok farklı unsur girmiştir. Yeme-içme kültürü de karşılıklı etkileşimin sık yaşandığı alanlardan birisidir. Farklı coğrafyalarda farklı toplumlarla iç içe yaşamak, mutfak kültürünün zenginleşmesini sağlamıştır. Bu zenginlik hayatın her alanında olduğu gibi Türklerin edebiyatlarına da yansımış ve bunun sonucunda gerek sözlü kaynaklarda gerekse yazılı kaynaklarda Türk mutfak kültürünü ele alan pek çok edebi ürün ortaya çıkmıştır. Âşıklık geleneğinde oldukça önemli bir yer tutan yemek destanları, Türklerin yeme-içme kültürlerini mizahi bir şekilde ele alan edebi ürünlerinden biridir. Âşıklarca kaleme alınan veya dile getirilen yemek destanlarının ilk örneklerine Anadolu sahasında XIV. yüzyılda rastlanmaktadır. Sımâtiye olarak adlandırılan bu şiirlerin ilk örnekleri Kaygusuz Abdal’a aittir. Bu manzumelerde genellikle çorbalar, sebze yemekleri, kebaplar, köfteler, börekler, çörekler, pilavlar, turşular, tatlılar, salatalar, meyveler vb. yiyecekler konu edinilmiştir. Sonraki yüzyıllarda kaleme alınan yemek destanlarında ise konu biraz daha genişleyerek içecekler ve keyif verici ürünler de yemek destanlarının kapsamına girmiştir. Bu çalışmada Anadolu sahasında âşıklar tarafından kaleme alınmış yemek destanları incelenecektir. Çalışmanın örneklemini 20. yüzyılda yaşamış âşıkların dile getirdiği yemek destanları oluşturacaktır. Çalışmaya sadece 20. yüzyılda üretilen yemek destanlarının alınmasının sebebi, ilgili yüzyılda söylenen yemek destanlarındaki yemekler ile günümüz yemeklerinin benzerlik göstermesidir. Ayrıca belirtilen yüzyıldaki destanlarda geçen yemek isimleri ile günümüzdeki isimlerin aynı olması çalışmanın ilgili yüzyılla sınırlandırılması gereğini ortaya çıkarmıştır. Çalışmada öncelikle tarihî açıdan Türk yemek kültürü üzerinde durulmuş ve yazılı kaynaklarda geçen Türk yemeklerinden örnekler verilmiştir. Sonrasında 20. yüzyılda kaleme alınmış yemek destanları şekil, konu, işlev açısından incelenmiş ve çalışmanın örneklemini oluşturan yemek destanlarından hareketle modern Türk mutfak kültürüne göre yemek destanları tasnif edilmiştir.
Keywords : âşık, âşıklık geleneği, yemek destanı, destan