ADIYAMAN YÖRESİ AĞIZLARINDAN DEYİMLERE KATKILAR

Authors : Sunay Deniz

Pages : 530-536

Doi:10.55666/folklor.1503552

View : 173 | Download : 138

Publication Date : 2024-08-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk dili, deyimleriyle oldukça zengin bir söz varlığına sahiptir. Deyimler, çok sözle ifade edilecek bir durumu veya kavramı kısa yoldan, ilgi çekici bir biçimde, daha etkili bir üslupla âdeta göz önünde canlandırarak ifade eder. Anlatıma farklılık, üslûba güzellik katan kalıplaşmış sözlerdir. Deyimler de tıpkı atasözleri gibi yerli ve millidir. Toplumu oluşturan bireylerin duygu, düşünüş, kültür, deneyim ve ifade biçimleri, kelime hazinesi gibi pek çok konuda ipuçları verir. Türklerin karşılaştıkları olay ve durumlar için sözcük türetme başarısı, deyim türetmede de kendini gösterir. Anadolu insanı her durum için farklı anlatım biçimleri kullanmada oldukça ustadır. Yazı dilindeki deyimler bir kenara bırakılırsa Türkiye Türkçesi ağızlarındaki deyimlerin sayısı az değildir, hatta kaydedilip yazıya geçirilmeyi bekleyenler de dikkate alındığında çok sayıda deyim ortaya çıkacaktır. Nitekim Türkiye Türkçesi ağızları bu tür verilerle doludur. Adıyaman yöresi ağızları da oldukça farklı ve ilgi çekici bir görüntüye sahiptir. Yöre insanlarının varlık ve durumları isimlendirme ve ifade etmede deyimlerden faydalanma konusunda gösterdiği başarı “Allah altından çulu çekmiş, aleseviye iş yapmaḫ, anamı sattılar papıcımı elime verdiler, cehennem beri gırḫ gonaḫ öte, çapıdı çapıdıña dēmez, bezi bezine demez, eliñi eliyin üstüne goy elini de şeyiyiñ üstüne goy da ye, ellemi yesir olacağın uçu nasip olmadı, kösnü gimi her yerden çıḫmaḫ, tumayıñ körü gimi üstüne düşmek, tumanı dizine inmek/indirmek, altım daşıdı üsdüm toḫacıdı, ekmāñ birini yēp birini ite atmaḫ, başı kirlenmek” gibi yörede kullanılan çok sayıda deyimden anlaşılmaktadır. Bu çalışmada, Adıyaman ili ağızlarında bugüne kadar derlenmemiş, kayda alınmamış deyimler ele alınmıştır. Bunun için Adıyaman ilinin Gölbaşı ilçesi Yukarı Çöplü köyüne gidilmiş ve yaşı 70’in üzerinde ikisi hiç okula gitmemiş, herhangi bir eğitimden geçmemiş, diğeri ilkokulu dışarıdan bitirmiş köy sakinleriyle görüşülmüş ve 60 deyim kayda alınmıştır. Kayda alınan veriler yöre ağzında kullanılan şekliyle yazıya geçirilmiş, alfabetik sırayla yazılmış, karşılarına anlamları verilmiş ve kaynak kişiler belirtilmiştir. Deyimlerde yer alan bazı anlamı bilinmeyen sözcüklerin de anlamları kaynaklarla tanıklanmıştır.
Keywords : Deyimler, Adıyaman yöresi ağızları, Türkçenin söz varlığı, derleme, Türkiye Türkçesi ağızları