GELENEKSEL MESLEK BAĞLAMINDA UYGURLARDA KUYU/KANAL/KARIZ KAZICILAR

Authors : Ebru Kılıç

Pages : 1182-1193

Doi:10.55666/folklor.1478882

View : 35 | Download : 31

Publication Date : 2024-12-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk kültür tarihinde, teknolojinin kol gücüne dayalı olup daha ilkel yöntem ve tekniklerle gerçekleştirildiği zamanlarda sosyal gerçekliğin bir sonucu olarak gelişen meslek kollarından biri de geleneksel su yönetimidir. Uygur Türkleri arasında da bilhassa kurak ve çöl iklimine sahip bölge koşulları karşısında deneyim, geleneksel bilgi, usta-çırak ilişkisi ve çevresel-kültürel faktörler ile entegre su yönetim sistemleri inşa edilmiştir. Bu gelişim ve inşa sürecinde, su yönetimini meslek edinmiş kuyu/kanal/karız kazıcıların ürettikleri ve kattıklarına toplumsal teoride görülen halkın pratik ve inanış dünyası ile dinamik etkileşimler kurularak bağlantılı işlevler dizisi eklenmiştir. Bu çalışmada, Uygurların dünya görüşlerini yansıtan inanış ve uygulamalara, sözlü ve yazılı kültürden hareketle su yönetimi icracılarına odaklanılmıştır. Bu kapsamda suyun yönetimiyle ilişkili gündelik yaşam pratikleri, sosyo-kültürel ve çevresel koşullarda şekillenen halkın düşünce tasavvurunda mesleğin prestiji, temsilcilerinin özellikleri kültürel faktörler hesaba katılarak, çok boyutlu bakış açısı benimsenerek ele alınmıştır. Çalışmada öncelikle kültürel miras alanı olarak geleneksel su yönetimi, kültür ve teknoloji arasındaki ilişkisel-kültürel bağlamlardan ve birlikte gelişim gösterdiği alanlardan bahsedilmektedir. Ardından yazılı kaynaklarda Uygurlar arasında karızcılar hakkında aktarılan bilgilere yer verilerek “kültürel tekniğin” tarihsel sürekliliğine, geleneksel bilgi ve su yönetimi arasındaki ilişkiye dikkat çekilmiştir. Analiz “suyun kıymetini bilen kazıcılar”, “kuyu/karız kazıp er olma / er adlandırılma”, “geleneksel bilgi taşıyıcılarına ve icracılarına saygı: ‘kuyu/karız kazanı unutma’” ve “geleneksel mesleğin icrasında kazıcıların inanış ve uygulamaları” adlı alt başlıklar kapsamında gerçekleştirilmiştir. Öz ifadeyle bu makale, geleneksel su yönetimi icracıları kazıcıların kültürel bağlamda halkbilimsel yaklaşımla incelenmesi için bir çerçeve sunar. Araştırmada Uygur sahasında, folklorik deneyimin asal bir unsuru olarak geleneksel su yönetimi ve kültürel pratiklere ilişkin gözlem, tespit ve analizler ortaya koyulmuştur. Öte taraftan bulgu ve sonuçların yeni araştırmalara kaynaklık etmesi, sosyal-kültürel yaşamı araştırmaya, anlamaya yardımcı olması amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda insanların çevreyle temasına ve ilişki kurmalarına dayalı su yönetiminin kültürel ve çevresel bağlamda biçimlendirildiği gözlemlenmiştir. Suyun yaşam alanlarına ve tarım arazilerine taşınmasında kazıcı meslek grubundakilerin verdikleri hizmet ile halk arasında kendilerine dinî ve din dışı anlamla bir statü-kimlik yüklendiği görülmüştür. Bu değerin ve önemin görünümü bilhassa atasözleri, deyimler, kalıp ifadeler, meslekî terimler başta olmak üzere halkın inanışlarına, ritüellerine ve genel ifadeyle bunları kapsayıcı geleneksel dünya görüşlerine kaynaklık etmiştir.
Keywords : Su yönetimi, sulama sistemi, geleneksel meslek, maddi kültür, karızcı