Osmanlı’da Matbu İslam’ın Onay ve Denetimi: Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi

Authors : Ayşe POLAT

Pages : 87-120

Doi:10.16947/fsmia.437696

View : 20 | Download : 10

Publication Date : 2018-06-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı’da Müslümanlar’ın matbaacılık faaliyetlerinin gelişimi ve “İslam ve matbuat” teması ile ilgili farklı disiplinlerde yapılan pek çok çalışma bulunmakla beraber dinî yayıncılığın modern devlet tarafından onay ve kontrolü yeterince incelenmeyen bir konudur. Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde devletin bürokratik yapılanması içinde matbu kitap ve yayıncılığı denetlemek için çeşitli kurumlar oluşturulur. 19.yüzyılın sonlarına doğru mushaf ve İslamî eserleri incelemek üzere tesis edilen Teftîş-i Mesâhif-i Şerife ve Tedkîk-i Müellefât Encümeni adlı iki kurumun, İkinci Meşrutiyet döneminde birleştirilmesiyle Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi teşekkül eder; Osmanlı Devleti’nin İslamî yayıncılığı şekillendirmesinde kilit rol oynar. Bu çalışmada Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi’nin kurumsal gelişimi, işleyiş biçimi, yetki alanları ve basım için onaya sunulan İslamî eserleri değerlendirme kriterleri incelenmektedir. Osmanlı dinî bürokrasisinin en önemli kurumlarından biri olan bu Meclis hakkında birincil arşiv kaynaklarına dayanarak gerçekleştirilen kapsamlı ilk araştırma olan bu çalışma, Osmanlı’da İslamî yayıncılığın gelişiminin izini de sürmektedir. Osmanlı›da mushaf ve İslamî kitap basımının farklı aşamaları ele alınırken Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi ve ilintili diğer devlet kurumlarının İslamî yayıncılık onay ve kontrolünde uyguladıkları dinî ve dinî olmayan muhtelif etkenler irdelenmektedir.
Keywords : Tedkîk i Mesâhif ve Müellefât ı Şeriyye Meclisi, mushaf basımı, Osmanlı İslamî matbuat, sansür