XIX. Yüzyılda Ayasofya Medresesi’nde Görev Alan Ulemâ Ailesi Mensubu Müderrislerin Medrese Kariyerleri Üzerine Bir Değerlendirme

Authors : Said NOHUT

Pages : 237-270

Doi:10.16947/fsmia.1318925

View : 30 | Download : 31

Publication Date : 2023-06-23

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Devleti’nde tüm müderris adayları bir sistem dahilinde mesleğe giriş yapıyor ve medrese kariyerlerine belirli hiyerarşi ile devam ediyordu. Bununla birlikte ulemâ ailesinden gelen isimlerin kendilerine tanınan imtiyazlarla meslektaşlarına göre daha kısa sürede kariyer basamaklarında ilerleyebildiği görülüyordu. XV. yüzyılın ortalarından itibaren bazı ulemâ ailelerine verilen sözkonusu ayrıcalıklar zamanla diğer ulemâ ailelerine de sunulmuş; fakat bu uygulama, suistimallerle farklı noktalara taşınmış ve ilmiyedeki bozulmaların önemli sebeplerinden biri olmuştur. Bu durum, uygulamanın devam ettiği dönemde çeşitli eserlerde eleştirildiği gibi Osmanlı dönemi sonrasında da muhtelif açılardan değerlendirilmiştir. Ancak konuyla ilgili ilk çalışmalarda ağırlıklı olarak Osmanlı erken dönemindeki örneklere odaklanılarak neticede ulemâ ailesine mensup isimlerin ilmiye sınıfında aristokratik yapı oluşturduğu ve ilmiyede bir tekel bulunduğu kanaati ağırlık kazanmıştır. Özellikle XIX. yüzyılın farklı zaman dilimlerindeki ulemâları merkeze alan güncel çalışmalarda ise ilmiye sınıfının muhtelif aile tabanlarından gelen isimlere açık bir kariyer imkanı sunduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmada konuyla ilgili yapılan araştırmalardan farklı olarak imtiyaz meselesine bir medresenin müderrisleri üzerinden yaklaşılmıştır. Çalışmanın amacı Ayasofya Medresesi’ne XIX. yüzyılda tayin edilen ulemâ ailesine mensup müderrislerin medrese kariyerlerinin takip edilerek kendileriyle aynı yüzyılda bu medreseye gelen diğer müderrislere göre medrese derecelerinde yükselmedeki imtiyaz durumlarının ortaya koyulmasıdır. Çalışmada temel veri kaynağı olarak Tarik Defterleri kullanılmıştır.
Keywords : İlmiye, Ayasofya, medrese, ulemâ ailesi, müderris