Bir Şahıs İki Portre: Mutezile ve Hanbelilere Göre Muâviye b. Ebî Süfyân

Authors : Muhyettin İĞDE

Pages : 393-413

Doi:10.21547/jss.1271244

View : 17 | Download : 19

Publication Date : 2023-04-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Tarih; sosyal, siyasal ve dinî yapılanmaların bugünü ve geleceklerini inşa etmek için kullandıkları araçlardan biridir. Söz konusu yapılanmalar hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla tarihsel verileri ideolojik bir şekilde ele almakta ve kutsanmış bir geçmiş inşa etmektedirler. Bu durum İslam tarihinde ortaya çıkan mezhebî yapılanmalar ve önemli şahsiyetlerin biyografileri için de geçerlidir. Bu çalışmada İslam tarihinin en tartışmalı isimlerinden biri olan Muâviye b. Ebî Süfyân örneğinde ideolojik bakış açısının yol açtığı anlama sorunları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Mutezili ve Hanbeli müellifler, mensubu oldukları sosyal yapılanmaların ve içerisinde bulundukları şartların etkisiyle Muâviye’yi inceleme konusu yapmışlardır. Her iki mezhebe mensup müellifler aynı kişiyi ele almalarına ve aynı kaynaklardan yararlanmalarına rağmen Muâviye b. Ebî Süfyân ile ilgili birbirine taban tabana zıt iki portre ortaya çıkmıştır. Bir taraftan cenneti garantilediği iddia edilen Muâviye b. Ebî Süfyan, diğer taraftan cehennemlik olduğu iddia edilen Muâviye b. Ebî Süfyan. Her bir grup kendi ideolojik değerleri doğrultusunda bir tarih okuması yapmış ve tarihi geriye doğru inşa etmişlerdir. Bu yaklaşımlar arasında gerçek Muâviye’yi bulmak mümkün mü? Söz konusu yaklaşımlar İslam düşüncesini nasıl etkilemiştir? Eldeki bu malzemeler karşısında bugünün tarihçisi nasıl davranmalıdır? Geçmişteki ideolojik verilere rağmen tarafsız bir tarih veya tarih anlayışı inşa etmek mümkün müdür? Bu çalışma Muâviye örnekliğinde ideolojik tarih anlayışına ve kaynak kritiğinin önemine dikkat çekmeyi hedeflemektedir.
Keywords : Tarih, Mezhep, Mutezile, Hanbeli, Muâviye b Ebî Süfyân