Tasvir Fiillerine Tarihî Türk Lehçeleri Bağlamında İşlevsel Bir Bakış: Hurşîd-nâme Örneği

Authors : Muhammet Raşit Öztürk

Pages : 688-720

Doi:10.21547/jss.1610550

View : 51 | Download : 42

Publication Date : 2025-04-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Kendilerine has işlevleri ve kullanılış biçimleriyle birleşik fiiller içinde özel bir yere sahip olan tasvir fiilleri, anlamı üzerinde taşıyan esas fiillere zarf fiil eklerinin yardımıyla bağlanarak bu fiilleri çeşitli yönlerden tasvir etme görevini üstlenen yardımcı fiillerdir. Söze bir incelik, ifadeye bir çeşitlilik kazandıran bu yardımcı fiiller, kaynaklarda “yeterlilik”, “süreklilik”, “tezlik”, “yaklaşma” ve “uzaklaşma” fiilleri gibi başlıklarla dikkatlere sunulmaktadır. Bu tasnifte kullanılan isimlendirmelerde, tasvir fiillerinin öncü işlevlerinin dikkate alınmış olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte söz konusu tasvir fiillerinin çok çeşitli işlevler bildirdiği, bu çeşitliliğin Türkçenin tarihî ve çağdaş dönemlerinde tespit edilebildiği görülmektedir. Örneğin yeterlilik fiillerinin “güç yetirme” işlevinin yanında “ihtimal, rica, acıma, temenni” gibi daha pek çok işlevi mevcuttur. Süreklilik fiilleri ise, “süreklilik” öncü işlevinin yanında “istek, tavsiye, öğüt, tezlik” gibi işlevler bildirebilmektedir. Aynı şekilde tezlik fiillerinin “tezlik, hemen vuku bulma, kolaylıkla olma” işlevlerinin yanında “istek, temenni, dua” işlevlerinde kullanıldığı da Türkçenin hemen her döneminde görülebilen bir durumdur. Bu işlevsel zenginliğin sınırlarını ortaya koymak üzere, bilhassa tarihî metinler üzerinde yapılacak araştırmalar önem arz etmektedir. Bu dikkatin bir mahsulü olarak ortaya konulan bu çalışmada Eski Anadolu Türkçesi müelliflerinden olan Şeyhoğlu Sadrüddin Mustafa’nın Hurşîd nâme (Hurşîd ü Ferahşâd) adlı eserinde kullanılmış olan tasvir fiilleri, işlevsel bir bakış açısıyla incelenmiştir. Bu incelemeden elde edilen bulgular, tasvir fiillerinin çok çeşitli görünümlerle kullanılabildiğini bir kere daha ortaya koymaktadır.
Keywords : Tasvir fiilleri, Kurallı birleşik fiiller, Şeyhoğlu Sadrüddin Mustafa, Hurşîd-nâme, İşlev