İran’da Alman Nüfuz Mücadelesi (1870-1914)

Authors : Osman Karacan

Pages : 41-58

Doi:10.31592/aeusbed.1561993

View : 14 | Download : 15

Publication Date : 2025-03-26

Article Type : Research Paper

Abstract :XIX. yüzyıl boyunca İngiltere ve Rusya’nın nüfuz mücadelesine sahne olan İran, bu güçlerin elinde yarı sömürge durumuna düşürülmüştü. Bu durumdan rahatsız olan İran yönetimi yalnız başına bu güçlere karşı koyamadığı için bu güçleri dengeleyecek üçüncü bir dengeleyici güç arayışındaydı. Bu hedefle Fransa, ABD gibi güçlerle yakınlaşan İran bu devletlerden gerekli desteği bulamamıştır. 1871’de milli birliğini sağlayarak tarih sahnesine çıkan Almanya İran’ın dikkatinden kaçmamıştır. Ancak İran’ın Almanya ile yakınlaşma çabalarına rağmen Almanya Prens Bismarck’ın ölümüne kadar Avrupa’daki siyasi denklemi lehine çevirme politikasına yoğunlaştığı için Avrupa haricindeki bölgelerle çok ilgilenmemiştir. 1890’dan sonra Prens Bismarck’ın dengeci ve uzlaşıyı esas alan rasyonel dış politikasını terk eden Almanya özellikle bu dönemde sömürgeleştirilmemiş zengin imparatorluklara yönelmiştir. Bu çerçevede nüfuz alanı olarak Osmanlı ve İran devletlerine yönelen Almanya bu bölgelerde askeri bir harekâttan ziyade yumuşak gücüyle nüfuz etmeye çalışmıştır. Osmanlı Devleti’ne karşı takip etmiş olduğu siyasetin bir uzantısı olarak İran ile de ilgilenen Almanya, İran’da özellikle iktisadi faaliyetlere yoğunlaşmıştır. Zaman zaman siyasi ve askeri birtakım anlaşmalar ve girişimlerde bulunulmuş olsa da Birinci Dünya Savaşı öncesine kadar İran sahasında Rusya ve İngiltere ile karşı karşıya gelmemeye özen göstermiştir. Hatta doğrudan İngiliz ve Rusların ekonomik faaliyetlerini tehdit edecek adımlardan bile kaçınmıştır. Almanya’nın bu dönemdeki İran politikası kesinlikle stratejik değil konjonktüreldi. Almanya’yı İran içlerine çekmek amacıyla daha fazla imtiyaz veren İran yönetiminin bu girişimlerine mukabil Almanya ise Rus ve İngilizleri rahatsız etmemek adına İran ile yapmış olduğu anlaşmaların gereklerini bile çoğu zaman yerine getirmekten imtina etmiştir. İran meşrutiyet olaylarında kısmen siyasi faaliyetlerde de bulunan Almanya, temelde ekonomik faaliyetlere ağırlık vermiştir. Almanya’nın bu yıllardaki diplomatik ve kültürel faaliyetleri de ekonomik faaliyetlerin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesi içindi. Bu çalışmada 1870-1914 yıllarında Almanya’nın takip ettiği bu siyaset ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmiştir.
Keywords : İran, Almanya, nüfuz mücadelesi, ekonomik ilişkiler.