17. YÜZYILDA MÜHİMME DEFTERLERİ VE AYNTÂB/ANTEP ŞER‘İYE SİCİLLERİ ÖRNEKLERİNDE KAHVEHÂNELERİN KAPATILMASI VE TÜTÜN YASAKLARININ UYGULANMASI

Authors : Fatma Gül KARAGÖZ

Pages : 494-554

Doi:10.32957/hacettepehdf.765820

View : 16 | Download : 10

Publication Date : 2020-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı İmparatorluğu’nda tütün ve kahve tüketimi, tütünün yasaklanması, kahvehânelerin dönemsel olarak kapatılması sosyal ve ekonomik tarih bakımından verimli bir çalışma alanı sunmaktadır. Bu iki metanın tüketimini hukuk tarihi açısından değerlendiren eserler ise nispeten azınlıktadır. Bu makalenin amacı Osmanlı İmparatorluğu’nda 17. yüzyılda tütün içme yasağını ve kahvehânelerin kapatılmasını hukuk tarihi çerçevesinden incelemektir. Tarihçi Naîmâ Mustafa Efendi (ö. 1716) bu yasakların arkasında İstanbul ulemâsından Kadızâde ailesini işaret etmiş; Sultan IV. Murad’ın (ö. 1640) Kadızâde Mehmed Efendi’nin (ö. 1635) görüşlerinden yararlandığını belirtmiştir. Öte yandan dönemin arşiv kaynakları arasında çeşitli mühimme defterleri ve şer‘iye sicillerinde konuyla ilgili örnekler dikkate alındığı zaman, yasakların muhafazakâr bir fikir akımının yayılmasından ziyade, Osmanlı hukuku ve İslâm hukukunun bazı temel ilkelerinin uygulanmasına dayandığı net bir biçimde anlaşılmaktadır. Makale, tütün tüketimi ve kahvehâne konusunda hukuk uygulamasının “kamu düzeni” olarak ifade edilebilecek bir değeri dikkate alındığı üzerinde durmaktadır. Makale yasağın uygulanma şekline yönelik olduğu için kullanılan kaynaklar, kanunnâme, ferman ve fetva gibi düzenleyici metinlerin yanı sıra, ağırlıklı olarak mühimme defterlerindeki emirler ve şer‘iye sicillerinden oluşmaktadır. Mühimme defterleri merkezî yönetim tarafından düzenlenen emirlerin bir kopyasını içermektedir; bu nedenle devletin yasaklar konusunda genel politikasını gösterebilir. Şer‘iye sicilleri ise genel bir kuralın taşrada ne şekilde uygulandığını anlamaya yardımcı olabilir. Bu çalışmada, mekân olarak başkente nispeten uzak olan Ayntâb/Antep mahkemesindeki uygulamayı incelemek tercih edilmiştir. 17. yüzyılda Ayntâb şer‘iye sicillerinde tütün tüketimi ve kahvehânelerin yasaklanmasına dair hangi hukukî kriterlerin dikkate alındığı makalede cevaplanmaya çalışılan sorulardan biridir.
Keywords : tütün yasağı, kahvehane yasağı, mühimme, şeriye sicili, Ayntab