Tenkit, Tashih, Takdir: ‘Paris’te Bir Türk’ Romanından Hareketle Ahmet Mithat’ın Oryantalizme Bakışı

Authors : Mehmet Doğan

Pages : 502-513

Doi:10.32600/huefd.1416807

View : 81 | Download : 140

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Dünyayı hayali bir çizgiyle Doğu ve Batı şeklinde ikiye ayıran oryantalizm, Batı-dışı tüm toplumları tek tipleştirerek ihtiyaçları doğrultusunda ötekileştirir. Avrupamerkezci bir söylem üzerine inşa edilen oryantalizm, özcü bir yaklaşımla Doğu ile Batı arasında ontolojik ve epistemolojik bir farklılık olduğunu vurgularken bu ayrımın “alt-üst” ilişkisi içinde hiyerarşik bir yapı arz ettiğini savunur. Tanzimat döneminin önemli gazeteci, yazar ve düşünürlerinden Ahmet Mithat Efendi, döneminin en hayati meselelerinden “Doğu-Batı” ikilemi üzerine yoğun bir zihnî çaba harcar. Oryantalizmin ürettiği “Doğu” imajını ve Oryantalistlerin inşa ettiği “Doğulu” tipolojiyi bir yandan eleştirirken, diğer yandan ideal bir Osmanlı/Türk/Müslüman kimliğinin çerçevesini çizmeye çalışır. Romanlarında kurguladığı tipler sadece söylemsel düzlemde değil; karakter, tavır ve düşünceleriyle de oryantalistler tarafından Batılı kolektif muhayyilede oluşturulan imajı yıkmak için varlık gösterirler. Paris’te Bir Türk romanında Doğu’yu ve Batı’yı iyi bilen idealleştirilmiş bir kahraman olan Nasuh’un iki misyonla Paris’e yolculuğu konu edinilir. Nasuh’un ilk misyonu Avrupa’daki gelişmeleri yakından tanımak ve buradaki gelişmeleri Osmanlılara tanıtmaktır. İkincisi ise Avrupalıların kolektif şuurunda yer edinen “Doğulu/Osmanlı” imajını yıkmaktır. Bu makalede Nasuh’un ikinci misyonundan hareketle oryantalizme yaklaşımı ve oryantalistlerle girdiği polemikleri üzerinde durulacaktır. Çalışma, Paris’te Bir Türk romanı üzerinden yazarın oryantalizm ve oryantalistlere bakışının tek yönlü olmayıp “tenkit, tashih ve takdir” şeklinde üç başlıkta değerlendirilebileceği üzerinde temellenmiştir.
Keywords : Ahmet Mithat, oryantalizm, oryantalistler, Paris’te Bir Türk