Tesviyeyi Nefyeden Ayetlerde Diyalektik Sorgulama

Authors : Cengiz Güneş

Pages : 124-146

Doi:10.30623/hij.1423594

View : 95 | Download : 52

Publication Date : 2024-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Kur’an’ın en önemli gayelerinden biri muhataplarında tevhid bilincini oluşturmaktır. Bu meyanda Kur’an, değişik yöntem ve anlatım üslupları kullanmıştır. Kur’an’da, insanları düşünmeye sevk etmek, onların akıllarını kullanarak kıyaslamalar yapmalarını sağlamak ve tefrik kabiliyetlerini artırmak için birçok ayette verilen örneklerin sorgulanması istenmiş, böylece onların hakikate ulaşmalarının önünün açması hedeflenmiştir. Bu makalede, aralarında eşitlik/tesviye olmadığı belirtilen ve iki şeyin kıyaslandığı diyalektik ifadeler içeren ayetler ile içinde tesviye kelimesi geçmemesine rağmen, “…şu kimse ile bu bir olur mu?” şeklinde kıyas yer alan ayetler ele alınmıştır. Kur’an’da, aralarında eşitsizlikler olduğu belirtilen hususların düşünülmesi, bunlar üzerinde fikir yürütülmesi tavsiye edilmiş, insanların muhakeme yaparak hakikatleri daha kolay kavrama ve içselleştirme yetilerini geliştirmeleri hedeflenmiştir. Bu çalışmada da aralarında eşitsizlik olduğu belirlenip tesviyeyi nefyeden ayetler diyalektik yöntemle incelenmiştir. Zira Kur’an’da sık sık düşünmez misiniz, aklınızı kullanmaz mısınız, ibret almaz mısınız gibi sorularla muhatapların bu mevzulardaki eksikliklerine dikkat çekilmiş, hakikati anlamaya yanaşmayan kalp “idraksiz”, hakkı görmeyen göz “kör” ve gerçeği işitmeyen kulak ise “sağır” olarak vasıflandırılmıştır. Bu çalışmada, Kur’an’da, iki şey arasındaki eşitsizliğin sergilenmesindeki hikmet ve gayelerin araştırılması amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında Kur’an’daki kıyaslamalar iki başlık altında incelenmiştir. Bunlardan birincisi itikadî konulardaki kıyaslamalardır ki bunlarda daha çok Allah’ın putlarla asla bir olamayacağına dikkat çekilmiştir. İkincisi ise bu vasıflara sahip olan Yüce Allah’ın, diğer varlıklarla kıyaslanması ve kulları arasında yapılan amelî kıyaslamalardır. Araştırmamızın konusu Kur’an olduğu için ilk olarak klasik ve modern tefsir kaynaklarına müracaat edilmiş, kavram ve tariflerin açıklanmasında lügat ve ansiklopedik eserlere başvurulmuştur. Konunun etraflıca izahı için ilgili makalelere de atıfta bulunulmuştur. Çalışmamızda, “eşit değildir” tabirinin yer aldığı ayetleri derlemek ve bu minvaldeki ayetleri sınıflandırmak yöntem olarak seçilmiştir. Neticede, tespit edilen ilgili başlıklar çerçevesinde konu tartışılmış ve elde edilen veriler sonuç kısmında değerlendirilmiştir. Bu çalışma konusunu, içeriğindeki başlıklar çerçevesinde ele alan bir çalışma tespit edilememiştir. Bu makale, özellikle Kur’an’ın tevhid ilkesini, Allah’a imanı ve diğer birçok unsuru ikna edici bir kıyaslama yöntemiyle izahını ortaya koyması açısından alanına katkı sağlamıştır. Sonuçta, Kur’an’da “lâ yestevî” ve “ke men…” şeklindeki kıyaslamaların çoğunluğunun itikat alanıyla ilgili olduğu tespit edilmiştir. İtikadî kıyaslamaların mihengini Allah’ın diğer varlıklarla bir olamayacağı oluşturmakta ve bu kıyaslamalar Yaratan’ın yaratılanlardan farkını ortaya koymaktadır. Kur’an bu mukayeseleri yaparken herkesin kolaylıkla anlayabileceği, gören ile kör, karanlık ile aydınlık, köle ile hür, mümin ile kâfir, temiz ile pis, iyilik ile kötülük, bilen ile bilmeyen gibi unsurlardan örnekler vererek hedefine ulaşmak istemiştir. Özellikle de her şeyi yaratan ve gözeten Allah’ın putlarla bir olamayacağı vurgulanmıştır. Kur’an aynı zamanda amelî sorumluluklar arasında da mukayese yapmış, bu bakımdan hasta veya özürlü biriyle sağlıklı ve özürsüz birini eşit tutmamış, ferdî farklılıkları göz önünde bulundurmuş ve buna göre hüküm bina etmiştir. İslâm’a önce girenlerle sonra Müslüman olanları, Allah’ın rızasını gözetenlerle O’nun gazabına uğrayanları, cihat ve infak edenlerle bunları yapmayanları, cenneti kazananlarla cehennemi hak edenleri de müsavi tutmamıştır. Ayrıca Ehl-i kitap arasındaki farka ve Müslümanlar arasındaki takva üstünlüğüne de atıfta bulunulmuştur. Bu makalede Kur’an’da tesviyenin reddi hususu genel olarak, farklı başlıklar altında ve kapsayıcı bir şekilde işlenmeye çalışılmıştır.
Keywords : Tefsir, Kur’an, Tevhid, Tesviye, Kıyaslama, Sorgulama