Filistin’de Basının Oluşması ve Yahudi Göçlerine (Aliya) İlk Tepkiler (1908-1914)

Authors : Abdulkadir Karacadağ, Eyyüp Tanrıverdi

Pages : 234-248

Doi:10.30623/hij.1546657

View : 120 | Download : 59

Publication Date : 2024-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışma, Yahudilerin Filistin’e yönelik tarihsel göç hareketi olan ʿAliya\\\'nın XIX. yüzyılın sonlarından itibaren Siyonist amaçlarla nasıl siyasi bir boyut kazandığını ve bu doğrultuda Filistin basınında nasıl tepkilere neden olduğunu ele almaktadır; ʿAliya hareketinin Siyonist hedefler doğrultusunda siyasi bir kimlik kazanma süreci ve bu bağlamda Filistin’in demografik ve toplumsal yapısında yarattığı dönüşümler, birinci ve ikinci ʿAliyaların Filistin basınındaki yansımaları ve bu süreçte basının üstlendiği rol, Arap basını ile Siyonist basın arasındaki çatışmanın temel dinamikleri ve sonuçları, Osmanlı yönetiminin ve Filistin halkının bu göç hareketlerine yönelik tepkileri ile Birinci Dünya Savaşı ve Arap Ayaklanması gibi tarihsel olayların bu mesele üzerindeki etkileri tartışılmaktadır. İlk Siyonist ʿAliya dalgası 1882-1903 yılları arasında gerçekleşirken ikinci ʿAliya dalgası 1904-1914 yılları arasında yaşanmıştır. Bu çalışma, birinci ve ikinci ʿAliyaların Filistin basınındaki etkilerini incelemekte olup özellikle 1908-1914 yılları arasındaki dönemi kapsamaktadır. Bu dönem, II. Meşrutiyet’in etkisiyle Filistin’de basının yaygınlaştığı ve Filistin halkını ilgilendiren birçok konunun basın aracılığıyla tartışıldığı bir süreci ifade etmektedir. Çalışmanın giriş bölümünde 1882’de Siyonist amaçlarla başlayan ve yaklaşık yüz yıl boyunca çeşitli Siyonist kuruluşların desteğiyle devam eden ʿAliyalar genel hatlarıyla değerlendirilmiştir. Birinci bölümde, doküman analizi yöntemi kullanılarak Filistin’de el-Ḳudsu’ş-şerīf ile başlayan, II. Meşrutiyet’in ilanıyla yaygınlaşan ve Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla kapanan basın organları incelenmiştir. Bu süreçte Filesṭīn (ʿĪsā el-ʿĪsā), el-Kermil (Necīb el-Ḫūrī Naṣṣār), el-Ḳuds (Cūrc Ḥabīb Ḥanāniyā) ve el-Munādī (Saʿīd Cārullāh) gibi yüksek tirajlı ve kamuoyunda etkili yayımların yazar kadrosu, hedef kitlesi, yayım politikaları ve ʿAliyalara karşı verdikleri tepkiler ele alınmıştır. Ayrıca, et-Teraḳḳī (İmīl Ālūnsū), en-Nefīr (İliyyā Zekā) ve el-Aḫbār (Bendelī Ḥannā Ġirābī) gibi etkili gazetelerin ʿAliyalara kayıtsız ya da taraflı tutumlarının olası sebepleri değerlendirilmiştir. ʿAliyaların Filistin’in demografik ve toplumsal yapısını bozduğunu düşünen Arap basını, bu göçleri Filistin’deki milli ve dinî değerler bağlamında Osmanlı’nın bekası için bir tehdit olarak görmüştür. Bu doğrultuda basın, ʿAliyalara karşı alınacak önlemler konusunda Filistin mebusları başta olmak üzere Meclis-i Mebusan ve İttihat ve Terakki yönetimine çağrıda bulunmuş ve halkı Siyonizm tehlikesine karşı bilinçlendirmek amacıyla yüzlerce makale yayımlamıştır. Ayrıca, Filesṭīn ve el-Kermil gazetelerinin öncülüğünü yaptığı Filistin basın organları, Siyonizm’i başlıca tehdit kabul ederek basında birlik ve dayanışma ortamı oluşturmaya çalışmıştır. Aynı dönemde Filistin’de faaliyet gösteren Siyonist basın organları ise Arap basınındaki bu dayanışmaya karşı bir tepki göstermiştir. Arap ve Mizrahi Yahudileri olan Şimon Moyal, Albert Antébi ve Ester Lazari gibi isimler, Ha-Megan adlı bir basın örgütü kurmuş ve Ha-Herut ile Ṣavtu’l-ʿUs̠māniyye gazetelerini yayımlayarak Arap basınına karşı Yahudilerin haklarını ve Siyonist göçlerin meşruiyetini savunmuşlardır. İkinci bölümde, 1908-1914 yılları arasında Filistin’deki Siyonist basın ile Arap basını arasındaki çatışma ele alınmıştır. Bu çatışma, Osmanlıcılık ideolojisi çerçevesinde değerlendirilmiş ve her iki tarafın bu söylem üzerinden birbirlerine karşı sert eleştirilerde bulunduğu, sık sık vatan hainliği suçlamalarıyla mahkemelerde karşı karşıya geldikleri görülmüştür. Arap ve Yahudi basın mensupları arasındaki anlaşmazlıklar, Osmanlı mahkemelerine taşınmış ve çeşitli cezai yaptırımlar uygulanmıştır. Sonuç olarak Filistin basını ve halkı, ‘Aliyaların yarattığı tehlikeyi görece erken bir dönemde fark etmiş ve bu tehlikeye karşı kitlesel bir tepki geliştirmiştir. Basının bu konuda oynadığı kritik rol, Arap toplumunu Siyonizm tehlikesi konusunda bilinçlendirmeye yönelik önemli bir platform olmuştur. Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması ve savaş koşulları nedeniyle basın organlarının kapatılması, Filistin’deki basın kültürünü olumsuz etkilemiş, ʿAliya ve Siyonizm meselesi geri plana itilmiştir. Dahası, 1916 yılında Şerīf Ḥuseyn liderliğindeki Arap ayaklanmasının patlak vermesi, Filistin’deki Siyonizm tehlikesinin gündemdeki yerini kaybetmesine neden olmuş ve bu sorun İngiliz Mandaterliği’nin inisiyatifine bırakılmıştır.
Keywords : Arap Edebiyatı, ʿAliya, Siyonizm, Filistin Basını, el-Kermil, Filesṭīn.