Mehmet Akif İnan’ın Medeniyet Tasavvurunda Din ve Aydın Sorununun Önemi

Authors : Mehmet Demirtaş

Pages : 190-210

Doi:10.30623/hij.1547388

View : 137 | Download : 68

Publication Date : 2024-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalenin konusu eğitimci, şair, yazar, mütefekkir ve bir dava insanı olan Mehmet Akif İnan’ın medeniyet düşüncesinde önemli gördüğü din ve aydın sorununa nasıl baktığı üzerinedir. Bu bağlamda konuyu İnan’ın eserlerinde çokça zikrettiği Batıcılık, Batı medeniyetinin bize yansımaları, tarihsel süreçte geçirdiğimiz değişimin sebebi ve aydın sorununun medeniyet anlayışımızda oluşturduğu kırılmaların neticeleri noktasında ele almayı uygun gördük. Bu meseleleri ele alırken de özellikle İnan’ın din ve medeniyet anlayışında bir milat olarak gördüğü Tanzimat ile başlayan değişim ve dönüşümün izdüşümlerinin neler olabileceği üzerine durduk. Düşünürümüz açısından Tanzimat, modernleşme serüvenimizin başlangıcı olarak görülse de aradan geçen 1,5 asır boyunca bizi kendi medeniyetimizden uzaklaştırmış ve her açıdan telafisi mümkün olmayan bir durumla karşı karşıya bırakmıştır. Öyle ki Osmanlı’nın yıkılış sürecinde en önemli etkenlerin başında Tanzimat’tan sonra ortaya çıkan fikir akımlarının özellikle milliyetçilik ve Batıcılığın etkisi çok fazla olmuştur. Milliyetçilik söylemleri çok uluslu olan Osmanlı devletini zor durumda bırakmıştır. Batıcılık ise bu düşünceyi savunan aydınlara göre Batı medeniyetinin üretmiş olduğu her türlü maddi-manevi şeyleri gülü ve dikeni ile almayı hedeflemiştir. Bu anlayış kurtuluşu, bir anlamda Batı’nın değerleri ve tekniğinin üstün olduğu fikrinin kabul edilmesinde görür. Bu çalışma boyunca çalışmanın amacına uygun olarak İnan’ın neden Batı medeniyetine ve değerlerine tepki gösterdiğini ve bu değerlere bağlı kalınması gerektiğini savunanlara karşı bir başkaldırış göstermesinin sebeplerini irdeledik. Bunları dile getirirken onun, hem Batı değerlerini benimseyerek medeni olunacağına ve kalkınacağına inanan Batıcılara hem de Batı’nın kendi değerlerini tekniğini de yedeğine alarak diğer medeniyetleri adeta ortadan kaldırarak tek medeniyet yapma projesini çok önceden görmesini takdire şayan bulduk. Bu durumu düşünürümüzün Batı’yı ve sömürgeciliğini çok iyi tahlil ettiği ve basiret sahibi olmasıyla açıkladık. Makalede ulaştığımız diğer bir bulgu da düşünürümüzün sadece Batı medeniyetini tenkit etmeyip kurtuluş için özellikle yeniden özlem duyulan öncü medeniyete (Türk-İslam) sahip olmak için nelerin yapılması gerektiğine yönelik yapmış olduğu analizlere ve çözüm önerilerine değindik. Ayrıca çalışmamıza konu olan İnan’ın bazı fikirlerini felsefi olarak analiz ettik ve onun felsefeye bakışında gördüğümüz bazı hata ve eksikliklere de değindik. Makale başlığında ele aldığımız konuları birinci el kaynaklardan özellikle düşünürümüzün kendi yazmış olduğu eserlerini merkeze alarak fikirlerini ortaya koymaya çalıştık. Bunu yaparken de zaman zaman ikinci el kaynaklardan da yararlandık. İnan’ın fikirlerini analiz ederken bazı noktalarda eleştirel düşünceyle meselelere yaklaşmaya çalıştık. Ancak bu yöntemi uygularken İnan’ın aynı zamanda bir şair olduğunu ve fikirlerini şiirleriyle desteklediğini unutmamaya çalıştık. Çalışmamız boyunca ulaştığımız en önemli bulgular ise İnan’ın medeniyet tasavvurunda belirleyici unsur çoğunlukla din olsa da bir medeniyetin sadece din ile devamlılığını sürdüremeyeceğidir. Zira medeniyetin taşıyıcı unsurları olan (şair, yazar, bilim adamları, filozoflar, sanatkârlar) öncü isimlerin eserleri medeniyetlerin kuruluş ve gelişiminde çok belirleyici olmuştur. Hatta İnan, fikir hayatımızın şekillenmesinde her zaman edebiyatçıların öncü kişiler olduğunu iddia eder. Bilindiği üzere bu akımlar; Türkçülük, Osmanlıcılık, İslamcılık ve Batıcılık ’tır. Gerçekten de edebiyatçıların bu fikir akımlarının temsilcileri olması İnan’ın çok önemli bir tespitidir. Çalışmamızda ulaştığımız diğer bir bulgu da İnan’ın Türk-İslam uygarlığının modern Batı uygarlığının karşısındaki direnişinin çağdaş temsilcilerinden biri olması onu, çoğu meslektaşından farklı kılan yönüdür.
Keywords : Din Felsefesi, Mehmet Akif İnan, Uygarlık, Medeniyet, Teknik, Batılılaşma, Tanzimat