CRISPR-CAS UYGULAMALARI, POTANSİYEL RİSKLER VE YASAL DÜZENLEMELER

Authors : Özge KILIÇ TOSUN, Zülal KESMEN

Pages : 11-42

Doi:10.51973/head.1209563

View : 20 | Download : 10

Publication Date : 2022-12-30

Article Type : Review Paper

Abstract :CRISPR-Cas teknolojisi, canlı bir organizmanın genomunu, endojen genlerin modifikasyonu veya eksojen genlerin entegrasyonu ile düzenleyen bir genetik mühendisliği tekniğidir. Prokaryotlardaki adaptif bağışıklıktan sorumlu olan CRISPR-Cas sisteminin keşfi ve bir genom düzenleme aracına dönüştürülmesi genetik mühendisliği alanında devrim etkisi yapmıştır. CRISPR-Cas sisteminde CRISPR insert ignore into journalissuearticles values(Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats); “kümelenmiş düzenli aralıklı kısa palindromik tekrarlar” olarak adlandırılan bir seri DNA dizisini, Cas insert ignore into journalissuearticles values(CRISPR-associated protein); ise spesifik DNA zincirlerini tanımak ve kesmek için CRISPR dizilerini bir kılavuz gibi kullanan endonükleazları tanımlamaktadır. CRISPR-Cas teknolojisini, önceki tekniklerden farklı kılan, hemen her organizmanın genomuna kolaylıkla uygulanabilen hassas, verimli ve düşük maliyetli bir yöntem olmasıdır. Keşfinden günümüze kadar geçen süreçte bu teknolojinin tıp, biyomedikal, tarım ve hayvancılık gibi pek çok alanda kullanılabilecek umut verici bir araç olduğu kanıtlanmıştır. Öte yandan CRISPR-Cas teknolojisinin geniş uygulama potansiyeli, kolaylığı ve düşük maliyeti, kötü amaçlarla veya sorumsuzca kullanılma olasılığını artırmaktadır. Bu teknolojinin negatif yönlü kullanım olasılığı ve yaşanabilecek teknik başarısızlıklar, başta germ hattı genom düzenlemeleri olmak üzere birçok alandaki uygulamalarına yönelik etik ve ahlaki kaygıları artırmış ve biyogüvenlik tartışmalarını gündeme getirmiştir. CRISPR-Cas ve diğer genom düzenleme tekniklerinin kullanımına yönelik politikalar ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte birçok ülkede genom düzenlemelerini özel olarak ele alan yasal bir mevzuat henüz bulunmamakta veya geliştirilme aşamasındadır. Bu derleme çalışmasında, CRISPR-Cas teknolojisinin temel mekanizması açıklanarak tıp, biyomedikal, tarım ve hayvancılık gibi çeşitli alanlardaki uygulamalarına örnekler verilmiş ve potansiyel riskler ile farklı ülkelerdeki yasal düzenlemeler üzerinde durulmuştur.
Keywords : CRISPR Cas, etik, potansiyel risk, yasal düzenleme