HARF/LAFIZ-SÖZ/ANLAM İLİŞKİSİNİN EDEBÎ YÖNÜ VE GENC-İ ESRÂR-I MA’NÎ İLE TEMSİLÎ (ANALOJİK) ANLATIMI

Authors : Nuran ÖZTÜRK

Pages : 96-108

View : 20 | Download : 21

Publication Date : 2016-10-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Şairler, yazarlar eserlerinde çoğu zaman harf/lafız-söz/anlam ilişkisini işaret etmişlerdir. Bazı eserlerde bu ilişki daha vurgulu biçimde ele alınmıştır. Meselâ, Doğu Türkçesi’nden Mahzenü’l-Esrâr’ın şâiri Haydar Tilbe ya da Batı Türkçesi’nden Meşâirü’ş-Şuarâ yazarı Âşık Çelebi gibi sanatçılar adı geçen kitaplarda söz/anlam konusuna müstakil bölümler ayırmışlardır. Bu tür örneklerin 16. yüzyıldan itibaren arttığı görülür. Fuzûlî’nin kimi beyitlerinde bu ilişkiyi anlatan örnekler vardır. 17. yüzyıl şairi Nef’î’’nin de sözün (ma’nânın) gücü hakkında yazdıkları dikkat çekicidir. Bununla birlikte mutasavvıf şairlerin “söz/anlam”a verdikleri önem çok daha çarpıcıdır. 19. yüzyıl şairi Ahmet Kuddûsî bu örneklerdendir. Tıpkı onun gibi 16. yüzyılda yaşamış şair Şaban Nidâî’nin söze (ma’nânın) son derece kıymet vermesi onu bu konuda mutasavvıf olmayan şairlerden ayırmıştır. Nidâî’nin Genc-i Esrâr-ı Ma’nî adlı eserinde konuyla ilgili ayrı bir bölüm bulunmaktadır. O, “söz” için “gönlün ve canın tercümanıdır” der. Hatta ona göre, “varlık” cisimken “söz”, candır. Böylece Genc-i Esrâr-ı Ma’nî’de “söz”, filolojinin terimlerinden biri olmaktan çok, mistik dünyanın bir anahtarı gibidir. Bu makalede, “lafız-anlam” ilişkisinin kavram karşılığından genel olarak bahsedilip sözü edilen kitaptaki lafız-anlam ilişkisine dair bazı örnekler üzerinden bir değerlendirme yapılarak “ma’nânın”/anlamın gelenekteki karşılığının tespitine katkı sağlanmıştır
Keywords : Lafız ve anlam, Genc i Esrâr ı Manî, Nidâî, temsilî anlatım