Ağ Toplumunda Dini Nefret Söylemi: Dijital Kürsü Şeyhliği

Authors : Asena Siler, Bahset Karslı

Pages : 1114-1137

Doi:10.14395/hid.1511016

View : 267 | Download : 188

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Çalışmamızın temel amacı; yeni medya platformlarından X platformunda dini içerikli nefret söylemlerinin geleneksel izdüşümlerini keşfetmek ve bu söylemlerin diji-dini otoriteleşme sürecindeki konumunu belirlemektir. Yeni medya araç ve ortamlarının yaygın kullanımıyla birlikte din dili ve dini söylem pratikleri geleneksel dini söylemlerden farklılaşmıştır. X platformunda dolaşıma giren söylemler yoğunlaştıkça ve keskinleştikçe etkileşim oranı artmakta, keskin ve sloganik söylemlerin karşılık bulması veya karşıtlar oluşturması etkileşimi güçlendirmektedir. Algoritmanın yapısı gereği sloganik ve manşet halde sunulan söylemlerin daha fazla etkileşime imkân vermesi din dilinin de bu algoritmadan etkilenmesine neden olmuştur. Kitlesel bir tepkiye imkân veren dijital ortamlarda kullanıcılar hem içeriklerin üreticisi hem de tüketicisi olarak etkili söylemler oluşturma, ortak düşünce, duygu ve değerleri güçlendirme, grup aidiyetlerini pekiştirme, dijital ortamda dini otoritesini meşrulaştırma gibi amaçlarla dini söylemler oluşturmaktadırlar. Yeni medya ortamlarında dini söylemler üreten ve tüketen kullanıcılar mutlak hakikatin kendisi veya grubunda olduğu iddiasından hareket ettiğinde söylem kutsallaştırılarak hakikat tekelciliği ortaya çıkmakta, dini söylemler ötekileştirme, ayrıştırma ve damgalama unsurlarını barındırdığından nefretin konusu olmaktadır. Bu bağlamda araştırma, X platformunda dolaşıma giren dini nefret söylemlerinin yapısı nasıldır ve bu söylemlerin geleneksel iz düşümleri nelerdir? probleminden hareketle dijital ortamlarda dolaşıma giren dijital tekfircilik ve dijital otoriteleşme süreçlerini analiz etmeyi hedeflemektedir. X platformunda ötekileştirme ve kalıp yargılar oluşturma temelinde üretilen ve tüketilen dijital nefret söylemlerinin dini içeriklerle meşrulaştırılma süreci, tekfir geleneğinin dijital yansımaları, dijital dini otoriteleşme süreci ve tüm bu konuların dini içerikli nefret söylemine zemin oluşturması çalışmanın temel ilgi alanıdır. Araştırmada Teun A. Van Dijk’ın eleştirel söylem analiz yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın örneklem alanı olarak belirlenen X platformunda dolaşıma giren dini içerikli nefret söylemi örnekleri, İslam dinine inanan fakat dini yorum farklılıkları bulunan kullanıcıların birbirine yönelik oluşturduğu söylemler içerisinden seçilmiştir. Dijital dini söylemlerin toplumsal karşılıkları, söylemlerin nasıl üretildikleri ve dolaşımda kaldığı, dini söylemlerin ideolojik arka planı ve söylemlerin arkaik yapısını ortaya koyması bakımından eleştirel söylem analiz yöntemi tercih edilmiştir. X platformunda “kâfir”, “şirk” kavramları taratılarak en fazla etkileşim alan ve nefretin pek çok unsurunu açıkça barındıran, grup kimlikleri ön plana çıkan popüler bir vaize ait gönderi örnek olarak tercih edilmiştir. Teun A. Van Dijk’ın eleştirel söylem analiz yöntemine uygun olarak araştırmada, makro düzeyde; tematik yapı ve anlatım diline odaklanılmış, ardalan ve bağlam bilgisi başlıklarında gönderinin bireysel, toplumsal ve ideolojik izdüşümleri tartışılmış, mikro düzeyde ise; gönderinin şekil ve cümle yapıları ele alınmıştır. Dini içerikli söylemlerin yeni medya ortamlarında geleneksel kodlara atıfla fakat farklı bir yapıda temsil edildiği tespit edilmiştir. Dini söylemlerin üretim ve tüketimi dijitalliğin algoritmik ve mekanik yapısı ile kompakt bir yapıya bürünmüş, dini nefret söylemleri dijital otoriteyi pekiştiren, etkileşime imkân veren performans sunumuna dönüşmüştür. Dijitalliğin paradoksal yapısı içerisinde X platformunda inşa edilen dini söylemler zaman zaman ayrıştırıcı vurgularla nefretin konusu yapılmaktadır. Söylemi kutsallaştırarak dijital ortamda hakikatin belirleyicisi olma yarışı bu nefretin boyutlarını arttırmaktadır. Keskin ve mutlak bir yapıya büründürülerek ayrıştırıcı, ötekileştirici, kutuplaştırıcı bir yapıda sunulan dini söylemler ise dijital tekfir problemini gündeme getirmektedir. X’ın etkileşim, dolaşımda kalma ve görüntüleme üzerine kurulmuş olan algoritmik yapısının dini içerikli nefret söylemlerinin slagonik bir yapıda ve manşet halde sunulmasına neden olduğu, tekfir ve reddiye geleneğinin dijital ortamlarda ötekileştirme, kalıp yargı oluşturma ve hedef gösterme olgusunu pekiştirdiği, nefret üretiminde rol oynadığı tespit edilmiştir. Din ve mutlak hakikat adına söylem üretenlerin dijital dini otoritelerini meşrulaştırma sürecinde nefreti bir propaganda aracına dönüştürdükleri gözlemlenmiştir. Ele aldığımız örnekte olduğu gibi X platformunda etkileşimsel söylem üretme kaygısı, geleneksel dini kodlara atıfla özellikle dijital tekfircilik konularında keskinleşmektedir. Dijital ortamda tekfirci dilin; etkileşim, söylemin sürekli yeniden üretimi, gündemler oluşturması, söylemi popülerleştirerek kişi, grup veya düşünceyi ön plana çıkarması açısından bir ilişki biçimi olarak da tercih edildiği gözlemlenmiştir.
Keywords : Din Sosyolojisi, Dini Nefret Söylemi, Yeni Medya, Diji-dini Otorite, Dijital Tekfir