Enderun Mektebi Odalarından Kiler Koğuşu`nun Kitapları

Authors : Meral Bayrak

Pages : 685-725

Doi:10.14395/hid.1514998

View : 235 | Download : 246

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı eğitim sistemi içerisinde önemli bir yere sahip olan Enderun Mektebi devlet için nitelikli mülkî ve askerî personel yetiştirmek gayesiyle hayata geçirilmiştir. Bu kurum kademeli eğitimin verildiği oda veya koğuş denilen dairelerden oluşmuş, devşirmelerden üstün özelliklere sahip olanlar buraya alınarak özel eğitime tâbi tutulmuştur. Bir çeşit hazırlık okulu durumundaki Edirne, Galata, İbrahim Paşa ve İskender Çelebi saraylarında gördükleri eğitimden sonra bir elemeden geçirilerek başarılı bulunanların alındığı Enderun’da, Büyük ve Küçük Oda’da başlayan eğitim en üst derecedeki Has Oda’da son bulmuştur. Yedi kademede devam eden eğitimin ilk iki odasında branşlaşma olmaksızın Türkçe, Arapça ve Farsçanın yanında temel dersler verilmiştir. Bu aşamaları başarıyla tamamlayanlara diğer odalarda teorik derslerle bulundukları odanın işlerini yerine getirme yükümlülükleri nedeniyle uygulama yapma imkânı sağlanarak bireysel becerilerini geliştirme fırsatı tanınmıştır. Yeteneklerine göre sanat eğitimi de alan iç oğlanlar ayrıca çeşitli spor dallarında yetiştirilmiştir. Her bir odadaki eğitim süresini dolduranlar başarılı bulundukça üst seviyeye geçirilmiş böylece en iyilerin devlete hizmet edecek düzeye getirilmesine gayret edilmiştir. Buradaki odalardan biri olan Kiler Odası’nın kitaplığındaki Kur’ân-ı Kerîmler ile kitaplar makaleye konu edildiğinden bu oda hakkında kısaca bilgi verilerek büyük çoğunluğu yazma olan eserler tanıtılmış, diğer odalar çalışmanın dışında bırakılmıştır. Aşağıdan yukarıya doğru sıralandığında Enderun Mektebi’nin beşinci derecesinde bulunan Kiler Odası’nın mensupları serkilârî-i hâssa denilen kilercibaşının idaresinde padişah ile haremin her türlü yiyecek ve içecek ihtiyacını karşılamakla görevlendirilmiş, padişaha yemek servisi yapmak bu koğuşun sorumluluğuna verilmiştir. Saray odalarıyla mescitlerin mumlarını temin etme vazifesi ile yaralanmalarda kullanılan sargı tarzındaki muşambaların hazırlanması da görevleri arasına dahil edilmiştir. Bu görevleriyle birlikte teorik eğitim alan iç oğlanları medreselerde verilen eğitim ile benzerlik gösteren dersleri tamamlamış, dinî ilimler, ahlak, dil bilgisi, edebiyat ve tarih ile ilgili kitaplardan okuyarak başarılı olmaya çalışmıştır. Koğuşta bulunan kitaplar hakkındaki bilgilere Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’ne ait bir defterde rastlanmış, buradaki kuramsal eğitime dair bilgi edinmeyi sağlayan bu veriler makale kapsamında anlatılmaya çalışılmıştır. Bahsedilen defter, odanın kitaplığında bulunan Kur’ân-ı Kerîmler ile kitaplardan bir kısmının kaybolması üzerine bunların korunmasını sağlamak için dönemin Kiler Kethüdası Süleyman Ağa tarafından Evâsıt-ı Muharrem 1154/29 Mart-7 Nisan 1741’de kurulan bir vakıf nedeniyle tutulmuş ve kitaplıktaki kitaplar bütün özellikleriyle kayda geçirilmiştir. Vakfın kurulduğu dönemde mevcut durumu saptamak ve sonraki süreçte kitapların kontrolünü bu kayıtları esas alarak yapmak gayesiyle hazırlanan deftere, önce boyutlarına göre büyükten küçüğe doğru Mushaflar, ardından Kur’ân-ı Kerîm cüzleri, En’âmlar ve duanâmeler, daha sonra da sırasıyla tefsir, hadis, fıkıh, akâid, tasavvuf ve mantık kitaplarıyla Arapça gramerine yönelik eserler ayrıca çeşitli konuları içeren diğer kitaplar yazılmıştır. Çoğu nadir eser kategorisinde olan el yazması bu eserlerin hat çeşitleri, sayfalardaki satır sayıları ve Kur’ân-ı Kerîmlerin tezhip özellikleri ayrı ayrı kaydedilmiş, şayet vakfedilmiş ise kim tarafından bağışlandığı özellikle belirtilmiştir. Önceden kitaplıkta mevcut olduğu halde kaybolmuş olan kitaplar da not edilmiş, bunlardan başka kayıpların olmaması için kurulan vakıf sayesinde görevlendirilen hâfız-ı kütüb aracılığıyla kitapların muhafazasına gayret gösterilmiştir. Defterdeki veriler bu makalenin yazılmasını sağlamış böylece Enderun Mektebi’nin diğer odalarında da benzerlerinin bulunduğu zannedilen el yazması ve tezhipli Kur’ân-ı Kerîmler ile çoğu yazma olan çeşitli konulara dair kitapların bilinmesi, dolayısıyla iç oğlanlara eğitimleri sırasında okutulan eserlerin hangileri olduğunun öğrenilmesi amaçlanmıştır.
Keywords : Osmanlı Tarihi, Topkapı Sarayı, Enderun Mektebi, Kiler Odası, Kiler Odası Kütüphanesi, Tezhipli Kur’ân-ı Kerîmler, El Yazması Kitaplar, Nadir Eserler