Galatia Bölgesi’nde Bir Bizans Yerleşimi: Mahkemeağcin

Authors : Mehmet Sevim, Emine Sökmen

Pages : 152-169

Doi:10.17218/hititsbd.1549866

View : 12 | Download : 30

Publication Date : 2025-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Mahkemeağcin, Orta Anadolu’da yer alan Galatia Bölgesi’nin önemli Bizans yerleşimlerinden biridir. Volkanik kökenli tüf kayaçların yoğun olduğu bu coğrafya, özellikle Bizans döneminde yerleşimcilerin ilgisini çekmiş; kolay işlenebilir yapısı sayesinde geniş çaplı kaya oyma mimarisinin gelişmesine olanak tanımıştır. Arkeolojik kazılar ve arşiv kaynakları, Mahkemeağcin’in tarihsel süreçteki çok katmanlı kimliğini ortaya koymaktadır. Yerleşim alanı, öncelikle Galatlar’ın etkisinde şekillenmiş, ardından Roma İmparatorluk döneminde de Galat kökenli toplulukların varlığını sürdürdüğü bir merkez olmuştur. Bu durum, Mahkemeağcin’e oldukça yakın bir konumda bulunan ve MS 2. yüzyıla tarihlenen bir yazıtta, MÖ 2. yüzyılda yaşamış Tolistobogii kabilesi lideri Ortiagon’un adına rastlanmasıyla epigrafik olarak da desteklenmektedir. Bizans döneminde Mahkemeağcin’in en yakınındaki büyük kent olan Ankyra (günümüzde Ankara), bölgenin dini, idari ve askeri merkezi olarak işlev görmüştür. Bu bağlamda Mahkemeağcin de, yaklaşık 21 kaya oygu mekândan oluşan yapısıyla, dönemin kırsal kompleks örneklerinden biri olarak öne çıkar. Söz konusu yapılar arasında dini amaçlı şapel, idari alanlar, konaklama odaları ve üzüm işlikleri yer almaktadır. Özellikle üzüm işlikleri ve şarap yapımına dair teknik donanım, Bizans döneminde bölgede gelişmiş tarım faaliyetlerinin sürdürüldüğünü göstermektedir. Ayrıca, Tabula Imperii Byzantini (TIB) kaynaklarında adı geçen ve konumu tam olarak tespit edilememiş olan Legna istasyonu ile Mahkemeağcin arasında olası bir bağlantı söz konusudur. Bölgenin antik yol güzergâhına yakın konumu, Mahkemeağcin’in yalnızca üretim değil, aynı zamanda lojistik ve ticaret açısından da stratejik bir noktada yer aldığını düşündürmektedir. Yerleşim, Osmanlı döneminde de kullanım görmüş ve bu döneme ait seramik, lüle gibi küçük buluntularla belgelenmiştir. Osmanlı arşiv kayıtları, Mahkemeağcin’in 15. yüzyıldan itibaren Turasan Bey tarafından kurulan bir vakfın mülkiyetinde olduğunu göstermektedir. 1463 tarihli tahrir defterinde Akçain/Ağcain adıyla anılan köyün tamamı, vakfa bağlı olarak cami, zâviye ve türbe gibi dini yapıların ihtiyaçlarını karşılamak üzere tahsis edilmiştir. Belgelerde, bölgede yaşayan Mihal, babası Yorgi, kızı Gerne ve eşi Mariye gibi kişilerin vakfa tabi köleler olarak geçtiği görülmektedir. Bu veriler, Mahkemeağcin’in Osmanlı döneminde yalnızca bir kırsal yerleşim değil, aynı zamanda dini ve ekonomik bir ağın parçası olduğunu ortaya koymaktadır. Günümüzde Mahkemeağcin ciddi doğal ve insan kaynaklı tahribatlara maruz kalmış durumdadır. Tüf kayaçların dış etkenlere karşı dayanıksızlığı nedeniyle yapılar büyük ölçüde zarar görmüş, bazı odaların ön cepheleri tamamen çökmüştür. Bu durum, yerleşimin hem kültürel miras değeri hem de arkeolojik potansiyeli açısından tehdit oluşturmaktadır. Bu çalışmada Mahkemeağcin’in önemi vurgulanmış ve ileride kapsamlı bilimsel araştırma yapılmasının gereğine dikkat çekilmiştir.
Keywords : Ankara, Mahkemeağcin, Kaya Yerleşimi, Bizans Yerleşimi