Muhibban Dergisi’nin 20. Yüzyıl Başlarında Tarikatları Savunma ve İtibar Kazandırma Çabaları

Authors : Zekeriyya Işık

Pages : 399-427

Doi:10.14395/hititilahiyat.285731

View : 11 | Download : 22

Publication Date : 2016-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı İmparatorluğu 19. asrın ilk çeyreğinden itibaren zamanla daha kapsamlı ve köklü bir hal  alan modernleşme sürecine girmiştir. Geleneksel kurumların ve olguların yerini giderek modern,  seküler yapıların ve anlayışların aldığı bu süreçte tarikatlar da eski güçlü ve işlevsel konumlarını  kaybetmiştir. Bu dönemde merkezi otorite karşısında özerklik, ekonomik müdahaleler karşısında  sosyo-ekonomik bağımsızlık büyük oranda sona ermiştir. Devletin modernleşmeyi, resmî İslam  temelinde Osmanlı Müslüman toplumu oluşturma pratiği olarak algılaması ve uygulamaya koymasıyla  da tarikatların özgün ontolojik ve epistemolojik dünyaları yani kadim irfan geleneklerinde  ciddi bir irtifa kaybı yaşanmıştır. Reformun dayanılmaz baskıları karşısında tarikatlar yer yer yeni  sistemi anlamaya en azından sistemin içerisinde bulunan gazete, cemiyet vb. modern kurumlar  ihdas etmek suretiyle bu saldırılara karşı koymaya çalışmışlardır. Bu dönemin tasavvufî dergilerinden  birisi olan Muhibban, tam da gelinen bu tarihi sürecin doğal bir sonucu olarak II. Meşrutiyet  döneminin özgürlükçü havasının da etkisiyle ortaya çıkmıştır. Muhibban, tasavvuf ve tarikatlara  özellikle de resmî İslam karşısında problemli görülen Bektâşîliğe yönelik ağır sosyal, kültürel, dinî  ve felsefî eleştiri ve sınırlamalara karşı çıkmıştır. Muhibban, bununla da yetinmemiş tarikatları,  tekke ve zaviyeleri daha önceki asırlarda olduğu gibi modern dünyada da insanlığın yüksek ahlak  seviyesine, erdeme ve kemâliyete ulaşabilmesi için sarılması gereken yegâne yerler olarak takdim  etmiştir. Başka bir deyişle Muhibban, tarikatları savunmak kadar yeni cemiyet hayatında da  onlara meşru bir yer açmayı ve böylece eski itibarlarını kazandırmayı gaye edinmiştir. 
Keywords : Osmanlı, Tarikat, Muhibban, Cemiyet i Sûfiyye