Olasılık: Janus Yüzlülüğün Eski ve Yeni Görünümleri

Authors : Adil KORKMAZ, Ayşenur AVAR

Pages : 81-92

Doi:10.21733/ibad.505184

View : 15 | Download : 13

Publication Date : 2019-03-01

Article Type : Research Paper

Abstract :ÖZ Olasılık, bir yüzüyle geçmişe, öbür yüzüyle geleceğe bakan Roma tanrısı Janus’a benzetilir. Bu benzetmenin nedeni olasılığın bir yandan nesnel, öbür yandan öznel gerçekliğe ilişkin ölçü olmasıdır. Janus yüzlü olasılık tamlaması bu benzetmeyi anlatır. Söz konusu tamlama 1654-1837 döneminde yaşayan filozoflarca ya da matematikçilerce kabul edilebilir; çünkü o dönemdeki olasılık kavramı iki gerçekliğe ilişkin ölçü olma özelliğini sergiler. Ancak 1837-1843 döneminde olasılığın ikiye bölünmesinden sonra durum değişir. Olasılık, anılan dönemin bitiminden sonra gerek «Gerçek olasılık öznel olasılıktır» diyenlerce olsun, gerekse «Gerçek olasılık nesnel olasılıktır» diyenlerce olsun yalnızca tek bir gerçekliğe ilişkin ölçü olarak değerlendirilir. İki gerçekliğe ilişkin değil... Olasılıklardan birini onayıp öbürünü yadsıyan bu tutum 1843’ten 1945’e dek sürer. 1945 yılı ile başlayan yeni dönemde Viyana Çevresi’nin merkezindeki düşünür olan Rudolf Carnap’tan farklı bir ses işitilir. Ona göre iki olasılık vardır ve bilim açısından bunların ikisi de yararlıdır. Bu nedenle iki olasılıktan birinin utkusunu sağlamak gerekmez; gerekli olan, bu iki olasılık arasındaki işbirliğidir. İşbirliği önerisinin ilk uygulamalarından birini Rudolf Carnap’ın öğrencisi Carl Gustav Hempel bilimsel açıklama ve öngörme etkinliklerini betimlerken yapar. Sonra onu Wesley C. Salmon ve başkaları izler. Bütün bunlardan sonra ise olasılık artık yeniden Janus yüzlü olur. Ancak şunu söylemek gerekir ki Janus yüzlülüğün eski ve yeni görünümleri artık aynı değildir. Bu çalışma söz konusu durumu sergilemeyi amaçlamaktadır.
Keywords : Janus Yüzlü Olasılık, Öznel Olasılık, Nesnel Olasılık, Açıklama, Öngörme