Bir Sözlüğün Arap Gramerine Katkısı: Kitâbu`l-`Ayn Örneği

Authors : Mehmet YILMAZ

Pages : 242-262

Doi:10.21733/ibad.1238849

View : 74 | Download : 128

Publication Date : 2023-08-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Araştırmanın amacı, bir sözlük olarak kendi alanında mihenk taş sayılan ve Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî’ye insert ignore into journalissuearticles values(ö. 175/791); nispet edilen Kitâbu\`l-\`ayn’ın sözlükçülük dışındaki bir alan olarak Arap gramerine yaptığı katkıyı ortaya koymaktır. Öncelikli olarak adı geçen eser taranmak suretiyle içerdiği gramer meseleleri üzerinden, yine kendi alanında bir mihenk taşı olarak görülen Ebû Bişr Amr b. Osmân Sîbeveyhi insert ignore into journalissuearticles values(ö. 180/796); ve eseri el-Kitâb’ı başta olmak üzere diğer müelliflerin eserlerinde bu tespitlere yaptıkları iktibaslar değerlendirilerek Kitâbu’l-’ayn\`ın katkısı ortaya konulmuştur. Nitel yöntemle gerçekleştirilen araştırmada, hicri ilk üç asırda yaşamış Basra ve Kûfe dil mektebi dilcilerinin bu iki esere yaptıkları atfılar üzerinden Arap gramerinin gelişmesinde aldıkları rol örneklerle gösterilmeye çalışılmıştır. Belirtilen zaman diliminde, oluşumları tam olarak gerçekleşmediği için diğer dil mektebi mensuplarına değinilmemiştir. Böylece Kitâbu’l-’ayn örneklemesinden yola çıkarak; genellikle yazıldığı dönemde de sözlük veya mu’cem diye adlandırılan bu tür eserlerin Arap sözcük hazinesi veya lügatini incelemelerinin yanında “gramer konularını da içeriyor mu?” sorusunun olumlu cevabı teyit edilmiştir.
Keywords : Arap dili, sarf, nahiv, Halîl b Ahmed, Kitâbul ayn