Azîz Mahmûd Hüdâyî’de Hakikî Tevhîd (Ma‘Rifet) Ve Hakikî Kulluk İfâdeleri: Cem‘ Ve Tefrika (Fark)

Authors : Eyyup AKDAĞ

Pages : 131-160

Doi:10.46231/sufiyye.960930

View : 24 | Download : 14

Publication Date : 2021-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Celvetiyye tarîkatının kurucusu Azîz Mahmûd Hüdâyî, Türk tasavvuf târihinin en etkili şahsiyetlerinden birisidir. Hüdâyî, çok sayıda eser yazmış ve bu eserlerinde yoğun olarak tevhîd ve kulluk konularını işlemiştir. Hüdâyî nezdinde hakikî tevhîdin yani ma‘rifetin ismi cem‘, ubûdiyyetin yani kulluğun ismi ise tefrika (fark)dır. Cem‘; “tevhîd-i ef‘âl”, “tevhîd-i sıfât” ve “tevhîd-i zât” olmak üzere üç mertebeden müteşekkildir. Bu mertebelere bağlı olarak kul, nefsin hazlarından ve mâsivâ sevgisinden uzaklaşarak, varlık âleminde vukû bulan her şeyde hakikî fâilin Allah olduğunu, tüm sıfatların hakikatte Allah’a âit olduğunu ve Hakk’ın dışında da hakikî bir varlığın olmadığını müşâhede eder. Bu müşâhedelerden sonra kul, tefrika/fark hâline döner. Tefrika hâlinde kul, cem‘ zevkine uygun olarak üst seviyede kulluğunu îfâ eder. Her iki hâl yani hem cem‘ hem de tefrika hâlleri kul için zorunludur. Hüdâyî’ye göre cem‘ mertebelerini idrak etmeyen kulun irfanı yoktur, kulluğa riayet etmeyenin ise ilhâdı çoktur. Bu makâlede Hüdâyî’nin cem‘ ve tefrika konusundaki yaklaşımları irdelenecek, görüş ve düşünceleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Keywords : Tasavvuf, Aziz Mahmud Hüdayi, tevhid, cem', fark, kulluk