Hâris b. Esed el-Muhâsibî’de İnsan Doğası ve Ahlâk Üzerine Bir Deneme

Authors : Aynur SİNGİN

Pages : 69-98

Doi:10.46231/akademiar.820067

View : 25 | Download : 13

Publication Date : 2020-12-24

Article Type : Research Paper

Abstract :İslâm düşüncesinin klasik dönemi içinde yer alan tasavvufun teşekkül döneminde, kelâm ve fıkıh ilminin insan tanımlarına hem tâbi olan hem de muhâlif tavrıyla dikkat çeken bir sûfînin elinde yeni bir insan ve ahlâk düşüncesi şekillenmiştir. Bu düşünceye göre, insan, sadece ilâhî hitâba muhâtap kılınmış mükellef bir varlık değildir. Aynı zamanda, bir başlangıcı ve sonu olan, bununla irtibatlı olarak nihâî bir gâyeye sahip, akleden, korku duyan ve ahlâka kabiliyeti olan bir varlıktır. Bu makalede, böyle bir insan görüşüne sahip olan Hâris el-Muhâsibî’nin insan doğası ve ahlâk problemine yaklaşımını sunmak amaçlanmıştır. Bu çerçevede makale çalışmamız üç temel bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Muhâsibî’nin öğretisinde, insan doğasına dair sınırları belli bir tanımın olup olmadığı sorgulanmış varsa boyutları ve sınırları meselesi tartışılmıştır. İkinci bölümde, insanın nihâî gâyesi ve bunun akıl ile irtibatı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Son bölümde ise, Muhâsibî’nin insanın ahlâklanma süreciyle ilgili ortaya koyduğu görüşler tematik olarak incelenmiştir. Böylece bu çalışma, erken dönem tasavvufta nisbeten dağınık ve sistematiklikten uzak insan doğası ve ahlâk hakkındaki görüşlerin, bir sûfî düşünürün zihninde nasıl şekillendiğini gösteren veçhesi itibariyle alana taze bir bakış sunmak gibi bir gayeye matuftur.
Keywords : İnsan Doğası, Muhâsibî, Akletmek, Korkmak, Ahlâk