Hinduizm’i Tasavvufla Telif İddiaları Bağlamında Bir Nakşibendiyye Şeyhi: Mazhar Cân-ı Cânân

Authors : Mehmet Eker

Pages : 261-288

Doi:10.46231/sufiyye.1554366

View : 216 | Download : 164

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede Nakşibendiyye şeyhi Mazhar Cân-ı Cânân’ın (ö. 1195/1781) Hinduizm ile ilgili görüşleri tasavvufla telif iddiaları bağlamında ele alınmaktadır. Çalışma; Mazhar’ın Hinduizm’e dair görüşlerini ve bu fikirlerinden dolayı kendisine yöneltilen eleştirileri kapsamaktadır. Mazhar’ın, Hinduizm’in semavî bir din olup olmadığına dair cevaben yazdığı bir mektup, kendisi hakkında birçok tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Bazı araştırmacılar Mazhar’ın Hinduizm’e müsamahakâr davrandığını hatta tasavvufla Hinduizm’i telif çabasında olduğunu iddia etmişlerdir. Mezkûr iddialar Diyanet İslâm Ansiklopedisi’nde de kendisine yer bulmuş, Hindu tanrıları olan Krişna ve Rama’ya cezbe sülûk atfedecek kadar ileri gittiği, zikir halkasına Hinduları almış olabileceği de ileri sürülmüştür. Bu hali ile bakıldığında Şeyh Mazhar yarı sûfî yarı yogi bir kişi olarak görülmektedir. Bu ciddi iddiaları ele alması, realitesini tartışması bakımından çalışma önem taşımaktadır. Bu makalenin amacı Şeyh Mazhar’ın Hinduizm ile ilgili görüşlerinin bağlamlarını ortaya çıkarmak, zikredilen iddiaların gerçekliğini ele almaktır. Yöntem olarak Şeyh Mazhar’ın hayatı ile görüşleri birbirleriyle karşılaştırılmış, düşüncelerinin iz düşümleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunun neticesinde Mazhar’ın Hinduizm’e dair yaptığı değerlendirmelerin bu dinin semâvî olup olmadığını irdelemeye yönelik olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Mazhar’a göre Hindistan coğrafyasına peygamberler gelmiş, insanları hidayete sevk etmeye çalışmışlardır. Vedalar ilahî bir kitap, Rama ve Krişna gibi mitolojik şahsiyetler de bu dinin peygamberi olabilirler. Zira Hint inancında monoteizm, cennet, cehennem, âlemin hudûsu gibi inanışlar mevcuttur. Hint kutsal kitaplarına bakıldığında; monoteizm, ahiret, âlemin hudûsu konularında Mazhar’ın yaklaşımlarını destekleyecek, birçok pasaj bulunmaktadır. Mazhar, Hinduizm’in nesh edilmiş semavî bir din olduğu düşüncesini Kur’ân-ı Kerim’e dayandırmaktadır. Zira Kur’ân’da her kavme bir peygamber gönderilmiş olduğu bildirilmiştir. Bundan hareketle İslâm itikadına muvafık Hindu inançlarının geçmiş peygamberlerin bir izi olduğunu düşünmüştür. Mazhar bu ifadeleriyle beraber Hz. Muhammed’e iman etmeyenleri kâfir olarak görmüş, Hindu ritüel ve merasimlerine katılmayı yasaklamış, bunlara iştirak edenleri de küfürle itham etmiştir. Hinduların merasim yemeklerini yememiş, Allah’tan başkası adına tutulan oruçları şirk olarak nitelemiş, kâfir olarak nitelediği kişiler için de ayağa bile kalkmamıştır. Kendisi hayatı boyunca sünnete uygun yaşamaya çalışmış, gündelik hayatın en basit hareketinden ibadetin en ince detayına kadar sünnete uymayı amaçlamıştır. Kâfir olarak gördüğü Hinduları zikir halkasına almış olduğuna dair bir emare bulunamamıştır. Bu bilgiler göz önünde bulundurulduğunda Mazhar’ın Hinduizm ile tasavvufu telif çabasında olmadığı görülmektedir.
Keywords : Tasavvuf, Hinduizm, Nakşibendiyye, Maẓhar, Cân-ı Cânân.