ÇUVAŞ TÜRKÇESİNDE DİLBİLGİSEL BİR FİİL: per- ÖN FİİLİ

Authors : Sinan GÜZEL

Pages : 269-283

Doi:10.47089/iuad.812102

View : 22 | Download : 9

Publication Date : 2020-12-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk dilinde bazı fiiller, sözlüksel anlamlarını yitirip çeşitli dilbilgisel işlevler kazanabilirler. Bağımsız sözlük birimlerinin dilbilgisel biçimlere/işaretçilere, daha düşük gramer kategorilerinin daha yoğun gramer kategorilerine dönüştüğü gelişimsel bir süreç olan dilbilgiselleşme ile açıklanan söz konusu durumun Türk dilindeki en tipik örneklerinden biri de yardımcı fiillerdir. Dilbilim literatüründe yardımcı fiil teriminin yanında tasvirî fiil, tasvir fiili, art-fiil gibi terimler ile de adlandırılan söz konusu fiiller; Fiil + Zarf-Fiil + Yardımcı Fiil biçimindeki analitik kurulumlarda temel fiildeki zarf-fiil eki ile birleşerek bu fiile ilişkin oluş ya da kılınışın gerçekleşme özelliğine ve tarzına dönük bilgi verirler. Türk dilinde bazı fiillerin ise Türk dili için alışıldık olan Fiil + Zarf-Fiil + Yardımcı Fiil kurulumuna karşıt bir gelişim sunarak ön-fiil pozisyonunda dilbilgisel tutum sergiledikleri de görülür. Bu çalışma, Çuvaşça per- ‘atmak, fırlatmak’ fiilinin dilbilgiselleşme süreçleri içinde anılmayan söz konusu kullanımını konu edinmektedir. Metin ve sözlükler üzerinde gerçekleştirilen taramalar sonucunda, per- fiilinin Yardımcı Fiil + Zarf-Fiil + Fiil [msl. per-se it-]; Yardımcı Fiil + Zarf-Fiil- Yardımcı Fiil + Zarf-Fiil [msl. per-e-per-e tuh-] ve Yardımcı Fiil + Görülen Geçmiş Zaman Eki + Fiil [msl. per-çĩ tuh-] biçimindeki analitik kurulumlarda, eylemin yoğun, hızlı ve beklenmedik/ansızın ve tekrarlanarak gerçekleştiği bilgisini veren dört farklı kılınış bildirimi ile kullanıldığı tespit edilmiştir. Yazıda ayrıca söz konusu aykırı kurulumun hangi nedenlerle ortaya çıkmış olabileceği tartışılmış; per- ön-fiilinin sözlükselleşme eğiliminde olan ve sözlüksel olarak tanımlanabilecek kullanımları belirlenmiştir.
Keywords : art fiiller, ön fiiller, dilbilgiselleşme, Çuvaşça per atmak, fırlatmak fiili, kılınış, sözlükselleşme