Muhayyel Hanların Gölgesinde İtil Bulgarın Yükselişi

Authors : Umut Üren

Pages : 249-247

Doi:10.47089/iuad.1389116

View : 67 | Download : 68

Publication Date : 2023-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Doğu Avrupa tarihî coğrafyasında varlık gösteren Türk devletleri arasındaki İtil Bulgarları pek çok yönüyle araştırmacıların ilgi odağı olmuştur. Haklarında yapılan çalışmaların önemli bir kısmı Bulgarların İslam dinini kabulü meselesine odaklanmıştır. Türk tarihi açısından da oldukça önemli bir dönüm noktası olan bu hadisenin gerçekleşme biçimi, süreçleri ve inancı benimseyen hanların kimliği gibi noktalar farklı perspektiflerle aydınlatılmaya çalışılmıştır. Bu hususta İtil Bulgar tarihi araştırmalarında özellikle X. asırdan sonra bölgeye ilgisi artan İslam kaynaklarındaki bilgiler sıklıkla kullanılmıştır. Bunun yanında Karadeniz’in kuzeyinde, İtil Bulgar hakimiyet sahası ve hinterlandından elde edilen nümizmatik veriler ile tespit edilen bir takım erken dönem mezarlıkları gibi arkeolojik bulgular çalışmaları nispeten kolaylaştırmaktadır. İbn Fadlan’ın meşhur seyahati sonrasında daha net bir görüntüye kavuşan İtil Bulgarlarında, özellikle bu seyyahın ziyarette bulunduğu Almuş öncesi dönem nispeten sislerle örülüdür. Bulgar boylarının X. asrın başlarına kadar yaşadıkları süreçler ve idareceleri noktasında birinci el kaynaklarındaki sınırlı bilgileri tamamlama hususunda geç tarihlerde bölgede kaleme alınan bazı tarih yazım örneklerine müracaat edilmiştir. Haklarında ciddi tenkitlerin bulunduğu ve ağırlıklı olarak XVIII-XIX. yüzyıl üretimleri olan bu tarih eserlerinde ve halk muhayyilesinde yer alan birtakım efsaneler, Almuş’a kadar yaşanan süreçlerle alakalı olarak bazı noktalara temas etmektedirler. Bunların yanında bazı Tatar mollalardan elde edilen risalelerdeki bilgilere dayanarak bir hanlar jeneolojisi hazırlamaya yönelik çalışmaların mevcudiyeti bilinmektedir. Çalışmamızda üzerinde durmak istediğimiz esas mesele; mevcut erken dönem kaynakları, geç tarihli üretimler, efsaneler ve şecere denemeleri üzerinden Almuş öncesi hanlık makamında bulundukları iddia edilen kişilerin tarihî gerçekliklerini sorgulamak ve Bulgar yönetim kademesine dair ayrıntıları tespit edebilmektedir.
Keywords : İtil Bulgarları, İslamiyet, Hanlar Listesi, Bulgar Tatar Tarihleri