İTİL BOYLARINDA REKABET: BULGARLAR VE MOĞOLLAR

Authors : Umut Üren

Pages : 211-238

Doi:10.47089/iuad.1599506

View : 143 | Download : 88

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Cengiz Han’ın temellerini atmış olduğu Moğol İmparatorluğu şüphesiz kendi döneminin en güçlü siyasi organizasyonlarından birisi idi. Han, yalnızca dağınık Moğol boylarını bir araya getirmekle kalmayarak ardıllarına büyük bir miras bıraktı: ‘cihan hakimiyeti’ düşüncesi. Bu düşünce doğrultusunda ilk adımları Cengiz henüz hayattayken atmayı başardı. Harezm bölgesinin Moğol idaresine girmesinin ardından batıdaki topraklar Moğol seferleri için yeni bir güzergâh olarak açıldı. Bunun yanında hanın en büyük oğlu Cuci’ye emanet ettiği Kıpçak bozkırı Moğollar için önemli bir harekât alanına dönüştü. 1223 yılında Kalka’da birleşik Kıpçak-Rus ordusunu mağlup eden Moğollar için yaşam şartları açısından da yabancı olmayan Karadeniz’in kuzey bozkır kuşağına kavuşuldu. Cengiz’in ardından hanlık makamını elde eden Ogeday, babasının vasiyetine sadık kalarak Moğolların bölgedeki gayeleri için çalıştı. Cuci Ulusunun şöhretli şehzadesi Batu da ondan geri durmadı. Böylece Moğollar kısa denilebilecek bir zaman zarfında, Ogeday saltanatının bitişine kadar Macar Ovasına kadar ulaştılar. Bu fetih hareketlerinin ilk aşamalarını teşkil eden İtil boylarının zaptı kısmen sancılı oldu. Doğu Avrupa’da Moğollar; Kıpçak, Bulgar, Rus, Alan ve yerli bazı topluluklarla bir dizi savaş yaşadı. Ancak söz konusu mücadelelerde Moğol ordularını en çok yıpratan Bulgarlar oldu. Bulgarlar, yalnızca Doğu Avrupa’daki Moğol egemenliğini geciktirmekle kalmayarak, Moğollarla yaşadıkları sürecin sonunda bölge kaderine yön verecek bazı tarihi gelişmelerde de rol aldılar. Buna rağmen “Moğol işgal çağı” gibi bir adlandırma ile özellikle Rus ve Avrupa merkezli tarih yazıcılığında işlenen konuda uzun bir süre bazı meseleler hızlı geçildi, Bulgarlar gibi ayrıntılar kısmen karanlık kaldı. Ancak son yıllarda bu hususta ciddi bir aşamanın kat edildiğine şahit oluyoruz. Gerek Bulgar gerekse Moğollar özelinde kaleme alınan çalışmalarda “Bulgar-Moğol ilişkilerine” ayrılan bölümlerde ciddi bir artış söz konusudur. Bununla birlikte doğrudan bu tema çerçevesinde makale, bildiri ve kitap bölümü gibi akademik üretimler de çoğalmaktadır. Araştırmadaki gayemiz belli bir ivme kazanan Bulgar-Moğol münasebetleri hususunda dönem kaynaklarındaki verileri kullanarak bazı hususlara dikkat çekmektedir. 1223-1236 yılları arasıyla sınırlanan çalışmamızda doğu ve batı kaynaklarında yer alan bilgiler mukayese edilerek, bazı sınır çarpışmaları, daha büyük boyutlu savaşlar, ordular, komutanlar ve kentler gibi ayrıntılar üzerinde durulmuştur.
Keywords : İtil Bulgarları, Moğollar, Ruslar, ordular, kentler.