Fer‘î Kaide Bağlamında Fahreddin Râzî’nin Zihnî Varlık Anlayışı

Authors : Hasan KORKMAZ

Pages : 284-310

View : 17 | Download : 17

Publication Date : 2022-12-15

Article Type : Review Paper

Abstract :Bu makale fer‘î kaide özelinde Fahreddin Râzî’nin insert ignore into journalissuearticles values(ö. 606/1210); zihnî varlık anlayışını incelemektedir. “Bir şeyin [mesela B’nin] başka bir şey [mesela A] için hasıl olması, o başka şeyin [A’nın] kendinde hasıl olmasının bir uzantısıdır” şeklinde ifade edilen fer‘î kaide, Fahreddin Râzî ile Mebâhisü’l-Meşrikıyye’de ilk defa zihnî varlığı kanıtlayan bir delil olarak kullanılmıştır. Varlıksal bir nitelikle hakkında hüküm verilen konunun var olması gerektiği iddiasında olan fer‘î kaide, sırasıyla mâhiyet, olumlama, imkânsızlık ve olumsuzlama olmak üzere dört yönden çeşitli eleştirilere maruz bırakılmıştır. Râzî Mebâhis’te söz konusu dört itiraza verdiği cevaplar ile fer‘î kaideyi ispat ederken, Mülahhas fi’l-mantık ve’l-hikme’de ise verdiği cevaplarla fer‘î kaidenin doğru olmadığını iddia etmektedir. Bu, Râzî’yi Mebâhis’te zihnî varlığı kabule, Mülahhas’ta ise zihnî varlığı inkara götürmüştür. Bu makale Mebâhis’te zihnî varlığı kabule ve Mülahhas’ta zihnî varlığı inkara götüren fer‘î kaide anlayışının, söz konusu eserlerin yazılış gayelerinden hareketle okumayı teklif etmektedir. Fer‘î kaideye yönelik yaklaşımın zihnî varlığın kabulü ve inkarında nasıl bir role sahip olduğu, itirazların dayandığı ontolojik ve epistemolojik bağlam da dahil edilerek kapsamlı bir şekilde ele alınmaktadır. Böylece fer‘î kaidenin epistemolojik ve ontolojik dayanaklarının Râzî’nin felsefî sistemindeki uzantıları, bütünsel bir şekilde ortaya konulması amaçlanmaktadır.
Keywords : Zihnî varlık, ferî kaide, mâhiyet, olumlama, olumsuzlama