Tefsirde Dilsel Eleştirinin Tekamülü: Müfessir Semîn el-Halebî’nin (ö. 756/1355) Mu‘tezile Tevillerine Yönelik Dilsel Eleştirileri

Authors : Ömer DİNÇ

Pages : 112-134

View : 24 | Download : 10

Publication Date : 2021-01-16

Article Type : Research Paper

Abstract :Tefsir faaliyetlerinde eleştiri kültürünün erken dönemden itibaren ortaya çıktığı söylenebilir. Sahabe dönemiyle birlikte bu süreç klasik döneme kadar devam etmiştir. Belirli bir dönemden sonra kelâmî tavrın yerleşmesiyle birlikte erken dönemden aktarılan tefsir birikiminin bir kısmına yönelik bazı tenkitler gündeme gelmiştir. Özellikle rivayet kanalıyla gelen ve sünnî kelam anlayışına aykırılık arz eden hususlar, aklî birtakım gerekçelerle reddedilmiştir. Bunun yanında Mu‘tezile mezhebinin ileri sürdüğü görüşler de ciddi bir tenkit sürecine tabi tutulmuştur. Bu eleştirel tavır yeri geldikçe doğrudan rivayete dayanarak yapıldığı gibi bazı zamanlarda dilsel açıklamalarla da gerçekleşmiştir. Bu meyanda tefsirde dilsel verileri esas alarak eleştirinin yönünü belirginleştirip keskin bir hale getiren şahıslarından birisi de Semîn el-Halebî’dir (ö. 756/1355). Kendi devrinin en önemli dilci ve müfessirlerinden birisi olan Halebî, dilbilimsel tefsir sahasında yazdığı eserlerle kendi adından söz ettirmiştir. ed-Durru’l-Masûn ve Umdetu’l-Huffâz isimli çalışmalarında Arap dili konusundaki yetkinliğini, özellikle aynı sahada güçlü olan Mu‘tezile mezhebine karşı göstermiştir. Halebî, Mu‘tezile’nin görüşlerini dilbilimsel birikimini kullanmak suretiyle nesnel bir zeminde eleştiriye tabi tutmuştur.
Keywords : Tefsir, Semîn el Halebî, Mutezile, Dilbilimsel Tefsir, Eleştiri