Yakın Dönem Hâlidîlik Âdâbına Kaynak Bir Eser: Âdâb-ı Şeyh Fethullah Verkânisî

Authors : Mehmet Saki Çakır

Pages : 210-230

Doi:10.69576/ihya.1580172

View : 47 | Download : 75

Publication Date : 2025-01-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Şeyh Fethullah Verkânisî (ö. 1317/1899), XIX. yüzyılın son çeyreğinde Bitlis’te yaşamış alim bir sûfîdir. Tedris faaliyetlerinde de bulunan Verkânisî, farklı alanlarda birçok eser telif etmiştir. Bu eserler içerisinde Âdâb risalesi Hâlidîlik açısından önem arz etmektedir. Zira Nakşî-Hâlidîliğin günümüzde aktif olan birçok kolu, tarikatın âdâbını bu eseri örnek alarak uygulamaktadır. Müteşeriʻ bir sûfî olan Verkânisî, eserinde şeriat-tarikat dengesinde, şeriatın kurallarını ölçü almıştır. Bu bağlamda selefleri gibi o da tarikatın esasını şeriatın temelleri üzerine bina eder. Tarikatın amacını ise, “amelde ihlası kazanmak için muhabbet-i zâtiyyeyi elde etmeye çalışmak” olarak belirler. Ona göre nefisten kaynaklanan gafletin giderilmesi, ancak muhabbet ile gerçekleşebilir. Fakat bu muhabbette aşırıya gidip şeriatın sınırı aşılmamalıdır. Verkânisî, bu kapsamda bazı sûfîlerin sekr veya muhabbetten kaynaklı şathiyelerini eleştirir. Tasavvufi eğitimin mutlaka bir mürşid nezdinde alınması gerektiğini savunan Verkânisî’ye göre mürid, mürşidine muhabbetle bağlanıp sadık bir biçimde teslim olmalıdır. Verkânisî, müridin tarikata intisâb ederken lazım olan şartları detaylıca anlatmış ve bu âdâb, ondan sonraki silsilelerde uygulanagelmiştir. Ona göre intisâb eden mürid, itikadını ehl-i sünnete göre tashih etmeli ve bidatlerden sakınarak dört mezhepten birine tabi olmalıdır. Müridin günlük virdleri hakkında da bilgi veren Verkânisî, özellikle letâifin manevi bağlantılarını detaylandırmış ve nefy u isbâtı formel bir biçimde izah etmiştir.
Keywords : Tasavvuf, Nakşibendîlik, Hâlidîlik, âdâb, Şeyh Fethullah Verkânisî