Necmeddin Tarsûsî’nin Urcûzesinde Eş’ari-Hanefi Teolojik Farklılaşmaları

Authors : İsmail ŞIK

Pages : 327-342

Doi:10.15869/itobiad.293304

View : 21 | Download : 15

Publication Date : 2017-03-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Ebu’l-Hasan el-Eş’arî (ö. 324), Mutezileden ayrıldıktan sonra Ehl-i Sünnet’in ana damarlarından biri olan Ashabü’l-Hadis çizgisine meyletse de kelami meselelere bakış açısı ve problemleri çözerken kullandığı metot ile lafızcı/gelenekselci din anlayışıyla uyum sağlayamamış, nakli verileri akli metoduyla yeniden değerlendirme yoluna gitmiştir. Oluşum aşamasında Eş’ari düşünce, Abdullah İbn Küllab (ö. 240) ve Ebu’l-Abbas el-Kalânisi (ö. 255) gibi erken dönem Sünni kelamcıların fikirlerine dayanarak gelişmiştir. Diğer yandan günümüzde Hanefilik, Hanefi-Mâturîdîlik veya Mâturîdîlik olarak tanımlanan Ashabu’r-Rey çizgisinde Ebu Hanife ile sistemleşmeye başlayan aklı ve kıyası naklin anlaşılması kadar yeni bilgi üretilmesinde de etkin ve yeterli gören hadari/akılcı din anlayışından bahsetmek mümkündür. Bu iki sünni anlayış birbirleriyle muhalif oldukları fikirler üzerinden çoğu zaman Sünni paradigma içerisinde teolojik münakaşa ve tartışmalara girmişlerdir. Bu teolojik farklılaşmalar sonraki düşünürler tarafından incelenmiş ve hakkında müstakil eserler yazılmıştır. Söz konusu görüş ayrılıklarını ele alan eserlerin ilklerinden biri de Necmeddin Tarsûsî’nin (ö. 758) Urcûze fî Ma ʻ rifeti ma beyne’l-Eşâire ve’l-Hanefiyye mine’l-Hılâf fî Usûli’d-Din adlı eseridir. Memlukler döneminde yaşamış olan Tarsûsî risalesinde temas ettiği farklılıkları kaside olarak işlemiştir. Hanefilik merkezinde itikadi sistemini kuran Ebu Hanife’nin düşüncelerinin ısrarcı bir savunucusu olan Tarsûsî, Eş’ariliğe kelami konularda ağır eleştirel yapmaktadır.
Keywords : Necmeddin et Tarsûsî, urcûze, Eşarîlik