Bir İstif Mukayesesi ile Türk Celî Sülüs Yazılarında Espas ve Kompozisyon Dengesi

Authors : Müşerref Beyza Aykaç, Mehmet Nuhoğlu

Pages : 766-791

Doi:10.15869/itobiad.1464173

View : 173 | Download : 109

Publication Date : 2024-07-01

Article Type : Research Paper

Abstract :İslam dünyasında hat sanatının önemi ve estetik değeri diğer sanat dalları arasında çok özel bir konuma sahiptir. İslam dinine mensup hemen hemen tüm toplumlarda, hat sanatını oluşturan çeşitli yazı türleri coğrafyaya göre farklı türlerde farklı yoğunluk göstermekle beraber ayrıcalıklı yerini korumuştur. Dolaysıyla celî sülüs, Türkler tarafından ele alınışında kendilerine özgü bir gelişim süreci göstermektedir. Türk kültürü içinde gelişen celi sülüs; Türklerin inşa ettiği dini yapıların neredeyse tamamında kağıt, ahşap, deri gibi malzemelerin üstüne yazılmıştır. Bu yazılar başlangıçta dini bir gereklilik olmayan ama zamanla dini bir gereklilik gibi görülerek, uzaktan okunabilecek şekilde yazılmış bir yazı türüdür. Hat sanatında yazıların estetik değerleri, onu meşk eden hattatlar veya bu sanatla özel bir ilgi sonucu meşgul olan kişiler tarafından kolayca anlaşılırken, hat sanatı araştırmacılarının dışındakilere, değerlendirilmesi oldukça güç, bazen imkânsız olmuştur. Bu çalışmada celi sülüs yazıda bulunan espas ve kompozisyonun nasıl ayarlanması gerektiğine dair kesin bilgiler vermekten ziyade, espas ve kompozisyon dengesinin nasıl sağlandığına, hattatların birbirinden farklı ve benzer tavırlarını nasıl ortaya koyduğuna, hatta aynı hattatın farklı tarihlerde yazdığı aynı ibaredeki espas ve kompozisyonu nasıl değiştirdiğine odaklanmaktadır. Bu meselenin somutlaştırılması için, Sad Suresi’nin 50. ayeti olan \'\'Cennâti ‘adnin müfettehaten lehümü-l-ebvâb\'\' (Kapıları yalnızca kendilerine açılmış Adn cennetleri vardır) ibaresi seçilmiştir. Bu ibareden oluşturulan istiflerden 9 farklı hattat tarafından yazılmış 14 istif üzerinden espas ve kompozisyon dengesinin bir değerlendirilmesi yapılmıştır. 11 yazıdan 7 \'sinin espas ve kompozisyon açısından çok başarılı olduğu görülmüştür. Kalan 8 yazının 3\'ü orta seviye, 5 yazının ise bazı eksikliklerinin olduğu noktasında değerlendirme yapılmıştır. Espas bakımından eksiklikler eser içinde bazı çizimlerle ifade edilmiştir. Celî sülüs yazıyı celi sülüs yapan kaidelerin en önemlisi espas ve kompozisyon dengesi olduğundan, bu çalışma celî sülüs yazı ile istif çalışan hat talebeleri ve bu sanata özel ilgisi olanlar için önem arz etmektedir.
Keywords : Celî Sülüs, İstif, Espas, Kompozisyon, Denge