İngiliz Dışişleri Belgelerinde 20. Yüzyılın Başında İran’da Alman Girişimine İngiliz Tepkisi

Authors : Aykut Dalak

Pages : 1824-1844

Doi:10.15869/itobiad.1420082

View : 58 | Download : 98

Publication Date : 2024-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :İngiltere 19. yüzyıl boyunca donanması ve ticaret anlaşmaları sayesinde ekonomik ve ticarî ağını tüm dünyada genişletmiştir. Bu yüzyıl boyunca İngiliz Dışişleri Bakanlığı’nın İran politikası oldukça değişmiştir. Hindistan kadar olmasa da İran sadece Rusya’nın siyasî etkisi açısından değil, aynı zamanda ekonomik ve ticarî çıkarlarının önüne geçilmesi açısından bir rekabet sahasına dönüşmüştür. İngiltere, Kaçar hükümetleriyle karşılığında özellikle imtiyazlar elde etme amacıyla kredi anlaşmaları yapmıştır çünkü yabancı ürünlerine karşı uygulanan korumacı gümrük politikaları dolayısıyla İngiltere’de biriken sermayenin kapitalizm açısından bakir topraklara ihraç edilmesi gerekmiştir. Özellikle 1873 Krizi’nin ardında İngiliz sermayesi ya da İngiltere tarafından desteklenen sermaye Asya ve Afrika’da yatırım olarak kullanılmaya başlamıştır. İran bu ihracın belirgin bir örneğini sunmaktadır. Bu yüzyıl boyunca İngiltere’nin İran’daki tek rakibi Rusya’dır. Ancak Almanya 20. yüzyılın başında üçüncü bir aktör olarak ortaya çıkmıştır. Almanya’nın ortaya çıkışı İngiltere ve Rusya’nın İran’da nüfuz alanları konusunda anlaşmasına yol açmıştır. Bunun ardından, İngiltere, Almanya’yı İran’da uzak tutmaya çalışmıştır. Almanya ise İngiltere’nin yaptığı gibi bankacılık ve imtiyazlar yoluyla İran’da ekonomik ve ticarî çıkarlar elde etmeye çaba göstermiştir. Bu çalışma İngiliz Dışişleri belgeleri ışığında tarih araştırma deseninde nitel araştırma yöntemi kullanarak Almanya’nın sermayesi için yeni pazarlar bulma arayışlarına karşı İngilizlerin tepkisine ışık tutmayı amaçlamaktadır ve veri toplama tekniği olarak doküman analizi kullanılmıştır. Bu çalışma İngiliz Ulusal Arşivi’ndeki Foreign Office-Affairs of Persia and Arabia and Affairs of Persia başlıklı tasniflere referans vererek İngiltere’nin ve bölgedeki İngiliz temsilcilerin Almanya’nın İran’da ekonomik ve ticarî çıkarlar elde etme çabasına nasıl cevap verdiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Keywords : İngiltere, İngiliz Dışişleri, İran, Almanya, Kredi, İmtiyaz