Cumhuriyet Döneminde İran Transit Ticaretini Geliştirme Çabaları (1923-1950)

Authors : Şemsettin ÇELİK

Pages : 27-61

Doi:10.33201/iranian.1091205

View : 19 | Download : 13

Publication Date : 2022-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Milattan önce ve sonra Asya’nın Avrupa ticaret merkezleri ile bağlantısını sağlayan transit yolu bütün Anadolu’yu kat ederek İstanbul’dan geçiyordu. Bilahare bu taşımacılığın önemli bir kısmı deniz yollarına intikal etti. Osmanlı Devleti döneminde Küçük Kaynarca Antlaşması’na kadar yabancı gemilere kapalı olan Karadeniz, bu antlaşma ile Rusların Karadeniz’e girmesiyle uluslararası ticarete açıldı. İngiltere ve İran’ın Trabzon üzerinden ticaret yapmaya başlaması, 19. yüzyıl başından itibaren Karadeniz ticaretinin canlanmasını ve Doğu Karadeniz’den İran’a uzanan yolların da stratejik bakımdan önem kazanmasını sağladı. Böylece Doğu Karadeniz limanlarından İran’a kadar transit ticaret yolları işlerlik kazanmaya başladı. Bu yollar Avrupa’nın mamul mallarını Doğu’ya ve Doğu’nun hammaddelerini Avrupa’ya ulaştıran Trabzon-Erzurum-Tebriz yolu ile Sohum-Poti veya Batum-Tiflis-Tebriz yolu idi. Bu çalışmada ele alınacak yol aynı dönemde faal olan Trabzon-Erzurum-Tebriz yoludur. Bir zamanlar bu yolda kervanlarla yapılan İran transit ticareti 20. yüzyıl başlarından itibaren kamyonlar vasıtasıyla yapılmaya başlandı. Kervanlarla kamyonların rekabetine sahne olan bu tarihi İran transit ticaret yolu I. Dünya Savaşı’ndan önce gayet işler bir haldeydi. Savaşla birlikte bu durum değişti. Türkiye üzerinden geçen İran transit ticaret yolu canlılığını yitirmeye ve buradan yapılan ticaret Beyrut ve Basra limanlarına doğru kaymaya başladı. Böylece Trabzon-Erzurum-Tebriz yolu da ticari canlılığını yitirdi. Canlılığını yitiren bu yolu, tekrar eski ticari canlılığına kavuşturmak için 1930’larda Türkiye Cumhuriyeti tarafından birtakım çalışmalar yapıldı ve projeler geliştirildi. İşte bu çalışmada Cumhuriyetin ilk yıllarında Trabzon-Erzurum-Tebriz yolunun tekrar eski işlerliğine kavuşturulması için yapılan faaliyetler ve özellikle Türkiye üzerinden geçen İran transit ticaret yolunun Cumhuriyetin ilanından itibaren 1950’lere kadarki durumu ele alınarak yolun Cumhuriyet döneminde geçirdiği evreler ve rakip yollarla rekabeti mukayeseli bir şekilde ortaya konulacaktır. Arşiv, ulusal ve yerel basından elde edilen bilgi ve belgelere dayanan çalışmada tetkik eserlerden de faydalanılmıştır.
Keywords : Ticaret, İran Transiti, Trabzon Erzurum Tebriz Yolu, Erzurum, Trabzon