Afrîğ Hanedanı: Hârezmşâh II. Muhammed’in Soyağacı Üzerine Bir İnceleme

Authors : Aykut ÖZBAYRAKTAR

Pages : 151-172

Doi:10.33201/iranian.1276882

View : 33 | Download : 28

Publication Date : 2023-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makale 386/996 senesinde iktidardan düşürülerek idam edilen Hârezmşâh II. Muhammed’in Bîrûnî tarafından üç parça halinde kaydedilen soyağacını incelemektedir. Mezkûr soyağacından Hârezmşâh II. Muhammed’in M. 305 yılından başlayarak 22 nesil boyunca Hârezm’e kesintisiz bir şekilde hükmeden köklü bir hanedanın son temsilcisi olduğu anlaşılmaktadır. Bîrûnî’ye göre Afrîğ’den neşet eden bu silsile İrânî kökenli olup Sâsânî Hanedanının uzantısıdır. Ancak Bîrûnî, soyağacında kaydettiği isimlerin hükümdarlar olup olmadıklarına dair net bilgiler vermemiştir. Bu nedenle söz konusu şecere, Hârezm hükümdarlarının kronolojik listesi gibi algılanmaktadır. Diğer taraftan Bîrûnî’nin sunduğu listedeki birçok isme günümüze intikal edebilen sikkelerdeki yazıtlarda rastlanmamaktadır. Bu durum Bîrûnî’nin kaydettiği şecerenin şüpheyle karşılanması sonucunu doğurmuştur. Sunduğumuz makale, Hârezmşâh II. Muhammed’in soyağacındaki kişi adlarını Bîrûnî’ye alternatif yazılı kaynaklar ve nümismatik bulgular ile sorgulamaktadır. Sonuç olarak şeceredeki yedi ismin tarihi şahsiyetler ve hükümdarlar oldukları; bu şecerenin Hârezm’e hakim olan hükümdarların sıralı bir listesi değil, II. Muhammed’in soyundan geldiği atalarından ibaret sayılması gerektiği; zira şecerede adları zikredilmeyen hanedan mensubu Hârezmşâhların da bulunduğu, tahtın Afrîğ’den II. Muhammed’e intikal sürecinin açıklanabildiği ve Bîrûnî’nin kaydettiği bilgilerin tutarlı oldukları anlaşılmıştır.
Keywords : Orta Asya, Hârezm, Afrîğ hanedanı, Hârezmşâh II Muhammed, Bîrûnî