XIX. YÜZYILIN İLK YARISINDA HOKAND HANLIĞI’NDA KALEME ALINAN TARİHİ ESERLER

Authors : Hüseyin ŞEN

Pages : 1-22

View : 19 | Download : 11

Publication Date : 2022-06-27

Article Type : Research Paper

Abstract :1709 yılında Buhara Hanlığı’ndan ayrılarak Özbeklerin Ming boyu önderliğinde Fergana Vadisi merkezli kurulan Hokand Hanlığı, 1876 yılında Rus işgali ile tarih sahnesinden çekilmiştir. Hokand Hanlığı, 163 yılı aşkın bir süre zarfında Türkistan’da siyasi, ekonomik ve kültürel olaylarda önemli roller oynamıştır. Fergana Vadisi ve Kazak bozkırlarının bir bölümünde bir buçuk asırdan fazla hüküm süren Hokand Hanlığı’nın tarihinin aydınlatılmasında yerli kaynaklar büyük önem arz etmektedir. Hokand Hanlığı’nda tarih yazım geleneği XIX. asrın ilk yarısında şekillenmeye başlamıştır. Bu dönemde yazılan tarihi kaynaklar hükümdarların özel istekleri üzerine kaleme alınmıştır. Bildirimizde işleyeceğimiz XIX. asrın ilk yarısındaki tarihi kaynaklardan ilki Emirnâme isimli eserdir ve Alim Han (1799-1809) devrinde kaleme alınmıştır. Alim Han’a darbe yaparak tahta geçen kardeşi Ömer Han (1809-1822) döneminde ise tarih yazımı hız kazanmıştır. Ömer Han’ın devrini anlatan Ömernâme ve Şahnâme-i Nüsret Pâyâm isimli tarih kitapları dönemin ünlü şairleri tarafından yazılmıştır. Ömer Han’dan sonra tahta geçen oğlu Muhammed Ali Han (1822-1842)’ın dönemini anlatmak için mürebbiyesi Cihan Atın (Üveysi) tarafından yazılmaya başlayan Vâkıât-ı Muhammed Ali Han isimli eser ise müellifinin ölmesi sebebiyle tamamlanamamıştır. Doğu Türkistan Hocalar ailesine mensup, Alim Han ve Ömer Han’ın yeğeni Hakimhan Töre’nin kaleme aldığı Müntahabü’t-Tevarih, Alim Han, Ömer Han, Muhammed Ali Han ve Şir Ali Han (1842-1845) dönemlerini anlatan ana kaynaklardan birisidir. Muhammed Ali Han’ın 1842 yılında Buhara Emiri Nasrullah tarafından katledilmesi ve devamında gelişen olayları anlatan Şahnâme-i Divane Mutrib, Hokand tarih yazıcılığında yeni bir destan örneği olarak ortaya çıkmıştır. Şahnâme-i Divane Mutrib’de anlatılan olayların devamı niteliğinde olan ve aynı tarzda kaleme alınan Şahnâme-i Divane Andalib, Şir Ali Han’ın kahramanlıklarını ve Hokand Hanlığı’nı Buhara Emirliği’nin esaretinden kurtarmasını anlatmaktadır.
Keywords : Hokand Hanlığı, Emirnâme, Ömernâme, Şahnâme i Nüsret Pâyâm, Müntahabüt Tevarih, Vâkıât ı Muhammed Ali Han, Şahnâme i Divane Mutrib, Şahnâme i Divane Andalib