تحقيق »تخريج األقوال يف مسألة االستبدال« البن قطلوبغا

Authors : Yasin ERDEN

Pages : 89-148

Doi:10.26570/isad.409850

View : 16 | Download : 12

Publication Date : 2018-03-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışma IX. (XIV-XV.) yüzyıl Memlük ulemâsından fıkıh ve hadis âlimi İbn  Kutluboğa’nın vakıfların mülk veya vakıf mal mukabilinde değiştirilmesi hakkın da kaleme aldığı risâlenin tahkikli neşrinden oluşmaktadır. İlgili konu literatürde  genellikle istibdal terimi ile ifade edilir. Genel kabule göre mescit dışındaki vakıf  malın (tamamı/bir kısmı; yıkıntıları), müsevvikât-ı şer‘iyyenin (istibdal şartları)  var olması ve yerine yeni vakıf satın alma şartıyla para karşılığında satılması ya  hut vakfın mülk malla ya da vakıf malla değiştirilmesi işlemine vakıf hukukunda  istibdal denilmektedir. Vakıfların değiştirilmesi meselesinde dikkat çeken nokta  tarihsel süreçte kimi kadı, sultan vb. yöneticiler tarafından suiistimal edildiği ger çeğidir. Bu sebeple birçok fukaha istibdal kapısını kapatmıştır.  İstibdâl-i vakıf risâlelerinden en değerlileri arasında sayılabilecek olan bu eserin  yazılma sebebi, vakıf köy arazisinin yalancı şahitler devreye sokularak, sözde daha  kıymetli başka bir vakıf arazi ile istibdal edildiğine dair hâkim tarafından hüküm  verilmesine rağmen, akdin feshedilmesinin mümkün olup olmadığı hakkında ilim  ehlinin kendisine sorduğu suali cevaplama arzusudur. Bu durumda söz konusu  hükmün iptal edilmesi gerektiğini ifade eden yazar, ilgili mesele hakkında ken disini destekleyen muasır altı ulemânın görüşlerini de risâlesinde aktarmaktadır.  İstibdal meselesiyle ilgili tarihsel süreçte yoğun tartışmalar cereyan etmiştir. Bu  risâlede de müellifle aynı zamanda yaşamış bazı âlimler, kendisi ve destekçilerine  karşı yirmi bir civarında itiraz ortaya atmışlardır. İbn Kutluboğa, bunların bazısı nı dikkate almadığı halde bir kısmına eserinde cevap vermektedir. Hanefî fürû-i  fıkıh ve fetâvâ eserlerinden oldukça nakiller bulunan istibdal risâlesinde müellif,  diğer risâlelerinden farklı olarak birçok hadis rivayet etmekte ve kendisini destek leyenlerin ve karşı çıkanların sözlerini ilgili çalışmasında nakletmektedir.
Keywords : İbn Kutluboğa, istibdal, vakfedenin şartı, vakfın işlevini yi tirmesi, fetva