Applying Modern Literary Theories to Pre-Islamic Arabic Poetry: A Critical Analysis of the “Rite of Passage” Model

Authors : Hikmet YAMAN

Pages : 113-139

Doi:10.26570/isad.957271

View : 25 | Download : 8

Publication Date : 2021-08-03

Article Type : Research Paper

Abstract :İslamiyet öncesi (Cahiliye) Arap şiiri modern zamanlarda Batı’da üretilmiş çeşitli tenkitsel edebî kuramların yöntem ve bakış açılarıyla tahlil edilmeye çalışılmaktadır. Sözlü şiir kuramlarından yapısalcı ve antropolojik edebî kuramlara varıncaya kadar farklı tenkitsel uygulamalar bu şiir geleneğine tatbik edilmektedir. Bu tür edebî tatbikatları yapan ilim insanları arasından Kemal Abu Deeb, Adnan Haydar ve özellikle de Suzanne Pinkney Stetkevych temsil kabiliyeti yüksek örnekler olarak öne çıkmaktadır. Abu Deeb ve Haydar hususi yapısalcı tahlil tekniklerini Cahiliye şiirine uygularken Stetkevych, Arnold van Gennep tarafından “geçiş âyini” (rite de passage) şeklinde ifadeye dökülen paradigmanın İslamiyet öncesi Arap şiirinin anlaşılıp yorumlanmasında daha makul ve uygulanabilir bir yöntem olduğunu ileri sürmektedir. Stetkevych’in yaklaşımına göre klasik Arap kasidesinin üç temel bölümü (nesîb, rahîl ve fahr) geçiş âyinin üç aşamasıyla (ayrılık, eşiktelik, yeniden bir araya gelme) genel bir uyum arzetmektedir. Bu makalede bu tür Batı menşeli edebî kuramların ve onların retorik unsurlarının Cahiliye şiirinin tercüme ve tahlilinde ne derece etkin, yetkin ve başarılı olabilecekleri sorgulanmaktadır. Daha tafsilatlı bir biçimde Stetkevych’in argümanları üzerine yoğunlaşarak makale İslamiyet öncesi Arap şiirinin kendine mahsus edebî özelliklerine dikkat çekmekte ve söz konusu kuramların bu bağlamdaki yöntem ve çıkarımlarının tutarlılığını sorguya açmaktadır. Etraflıca düşünülmeden gelişigüzel tasnif ve mukayeseler üzerinden gerçekleştirilen bu uygulama teşebbüsleri Cahiliye şiirinin nevi şahsına münhasır kültürel ve edebî boyutlarını açıklamaktan ziyade asli anlam ve bağlamlarını çarpıtmakta ve gerçekte ilave zorluk ve kapalılıklar üretmektedir. Stetkevych’in bu meyandaki çalışmaları içerisinden seçilen bir dizi örnek metin temelinde makale, onun İslamiyet öncesi Arap edebî teamülleri ile Batı edebî geleneklerindeki retorik unsurlar arasında zorlama bir şekilde benzetme ve yakınlaştırmalar yaptığını dile getirmekte ve böylece konunun gereksiz ve karmaşık mecralara sürüklendiğini örnekleriyle birlikte ifade etmektedir. Stetkevych’in ileri sürdüğü çıkarımları ve genellemeleri Arap şiirinin geleneksel otoriteleri tarafından ortaya konmuş olan izah ve yorumlarla karşılaştıran makale, bu işlemi klasik Arap şiirinin iki müstesna kasidesi örnekliğinde hususen icra etmektedir: İmruülkays’ın Mu‘allaḳa’sı ve Ka‘b b. Züheyr’in Ḳaṣîdetü’l-bürde’si. Makalede ayrıca Stetkevych’in İslam’da şairlerin lanetlenmesi konusundaki mütalaaları değerlendirilmekte ve mevzunun tarihi ve bağlamsal özelliklerine vurgu yapılmaktadır.
Keywords : İslamiyet öncesi Arap Cahiliye şiiri, kaside, edebî kuramlar, edebî tenkit, yapısalcılık, antropolojik edebî kuramlar, geçiş âyini, sözlü şiir, İmruülkaysın Muallaḳası, Kab b Züheyrin Ḳaṣīdetül bürdesi, şairlerin lanetlenmesi