Son Dönem Azerbaycan/Türk Düşünürlerinden Abbaskulu Bakühanlı ve Nesâyih İsimli Eseri

Authors : Elmin ALİYEV

Pages : 79-114

View : 26 | Download : 14

Publication Date : 2008-07-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Azerbaycan, XIX. yüzyılın başlarından itibaren büyük sosyo-politik ve kültürel değişiklikler yaşamıştır. Rusya’nın siyasî egemenliği altına giren bölge halkının bir taraftan İran ve Osmanlı gibi kültürel bağları bulunan devletlerle ilişkileri zayıflamış, diğer taraftan ise Avrupa’daki fikrî yeniliklerle tanışma dönemi başlamıştır. Bunun bir uzantısı olarak dönemin öne çıkan fikir adamları kendi düşüncelerini şu veya bu ölçüde geleneksel kültür ve düzen eleştirisi ve etkileri günümüze kadar uzanan yenilik arayışları etrafında şekillendirmişlerdir. Bir “ihya çabası” olarak adlandırılabilecek bu arayışlar, esas itibariyle, yaşamın tamamını kuşatması gereken ahlâk anlayışı ve bununla sıkı bir ilişki içerisinde görülen ilim/eğitim telakkisi üzerine yoğunlaşmıştır. Bu dönemin önde gelen düşünürlerinden biri de Azerbaycan/Türk düşüncesinde gelenek ile modernleşme arasında köprü olarak kabul edilen Abbaskulu Bakühanlı’dır. Bakühanlı, Azerbaycan’da çağdaş eğitim verecek bir Müslüman okulunun kurulması için -o dönemde okullar, Müslüman ve Rus okulları olarak ayrılıyordu- girişimlerde bulunmuş ve kurulacak yeni okullarda okutulmasını düşündüğü birtakım eserler yazmayı planlamıştır. Yazmayı planladığı eserlerin tamamını kaleme aldığı bilinmemekle birlikte ilköğretim seviyesinde okutulmasını önerdiği Nesâyih isimli bir ahlak risalesi yazdığı bilinmektedir. Dönemin yenileşme hareketleriyle ilgili çalışmalarda üzerinde durulması gereken eserlerden biri olmasına rağmen, şimdiye kadar bu risalenin tamamı neşredilmemiş ve içeriği tahlil edilmemiştir. Bu nedenle elinizdeki çalışmada, Abbaskulu Bakühanlı’nın hayatına ve entelektüel şahsiyetine kısaca değinildikten sonra Nesâyih isimli eserinin tenkitli neşri ve çevirisi yapılacak ve risalenin içeriği tahlil edilecektir.
Keywords : Azerbaycan, Bakühanlı, Nesâyih, eğitim, ahlak