İlâhî Fiillerin Nedenliliği Sorunu: Gazzâlî’nin Meseleye Yaklaşımı ve Katkısı

Authors : Ömer TÜRKER

Pages : 1-24

View : 20 | Download : 8

Publication Date : 2007-01-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede Tanrı’nın fiillerini iradî olarak mı, yoksa zorunlu olarak mı yaptığı sorununun hangi saiklerle ve nasıl ortaya çıktığı tespit edilecek, temel yaklaşımların neler olduğu ve bu yaklaşımların eleştiriye açık yönleri üzerinde durulacak, ardından da Gazzâlî’nin (ö. 505/1111) yaklaşımının kelâmî açı- dan en tutarlı çözüm olduğu iddiası ispatlanacaktır. Kanaatimce kelâmdaki çözümler içinde en tutarlı olanı, Eş‘arî’nin düşüncesini ilâhî ilimle ilişkilendirerek yeniden yorumlayan Gazzâlî’nin yaklaşımıdır. Bu nedenle ilerleyen sayfalarda önce Eş‘arî, Mâtürîdî ve Kadî Abdülcebbâr’ın görüşlerini özetleyerek bunların açmazlarına işaret edeceğim, sonra da Gazzâlî’nin çözümünü ve bu çözümün niçin daha tutarlı olduğunu anlatacağım. Kelâm tarihinde yoğun tartışmalara konu olan bu sorun hakkında kitap ve makale seviyesinde çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Fakat bu çalışmalar, sorunun hangi saiklerle ve nasıl ortaya çıktığını, tartışmaya katılan düşünürlerin görüşlerinin sistematik bir tenkidini ve sorunun çözümündeki aşamaları tespitte başarılı değildir.
Keywords : ilahi fiiller, nedensellik, akıl, yaratma, adalet