Bir Devvânî Muhalifi: Ebû İshak en-Neyrîzî ve Risâle fî tahkīki hakīkati’l-ilm Adlı Eseri

Authors : Hasan KORKMAZ

Pages : 47-110

Doi:10.26570/isad.1134024

View : 19 | Download : 8

Publication Date : 2022-07-04

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makale, seyyah bir filozof Ebû İshak en-Neyrîzî’nin (ö. 895/1489’dan sonra) hayatı ve eserleri ile Fâtih Sultan Mehmed’e sunduğu Risâle fî tahkīki hakīkati’l-ilm adlı eserinin tahlil ve tenkitli neşrini içermektedir. XV. yüzyılda Şiraz, İstanbul, Tebriz ve Karabağ hattında hayatının on sekiz yıllık dönemini (877/1472 ile 895/1489 arası) geçiren Neyrîzî, felsefî bilginin değeri ve dolaşımı noktasında dönemin ilmî atmosferine birçok yönden ışık tutmaktadır. Bu incelemede, Neyrîzî’nin hayatı ve kişiliği, Celâleddin ed-Devvânî ile (ö. 908/1502) yaptıkları tespit edilen tartışmalar ekseninde inşa edildi. Zikredilen tartışmalardan biri olan ve aynı zamanda bir yazım türü de olan er-Risâletü’l-kalemiyye metinleri üzerinden Neyrîzî ile Devvânî’nin birbirlerinin hayatı ve kişilikleri hakkında önemli bilgiler verdikleri ortaya konuldu. Tahkike konu olan risalede, Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin (ö. 816/1413) bilginin kategorisine yönelik iddiaları, Neyrîzî tarafından İbn Sînâ ile (ö. 428/1037) Sühreverdî el-Maktûl (ö. 587/1191) arasında öne sürülen felsefî uzlaşı ile kritik edilmektedir. Zikredilen felsefî uzlaşının doğası, bilginin kategorisinin teorik içeriğinde incelenmekte ve Neyrîzî’nin Meşşâî dil ve kavramların arkasına sığınan İşrâkī bir felsefî tavra sahip olduğu iddia edilmektedir. Bu doğrultuda Neyrîzî’nin İşrâkī kimliği, bilginin mahiyeti, özdeşlik ve zihnî varlık problemleri etrafında ortaya konulmaktadır.
Keywords : Ebû İshak en Neyrîzî, Celâleddin ed Devvânî, bilginin kategorisi, bilginin mahiyeti, Meşşâî, İşrâkî