Îcî’nin er-Risaletü’l-vaz‘iyye’sinin İlk Şerhi Ve Nispet Sorunu

Authors : Akın İşleme

Pages : 113-134

Doi:10.26570/isad.1453635

View : 113 | Download : 69

Publication Date : 2024-08-08

Article Type : Research Paper

Abstract :Lafızların anlamlarına delaletinin temel ilkesini oluşturan vaz‘ olgusu, bir lafzın anlamın karşısına -bizzat kendisinin delalet- etmesi için tayin edilmesini ifade etmektedir. İlimleşme sürecini diğer dil ilimlerine nazaran geç tamamlayan vaz‘ın bir olgudan ilme dönüşme sürecinde, bu olgu etrafında şekillenen mesailin fıkıh usulü, mantık, nahiv ve belagat gibi sahalardan bağımsızlaşarak müstakil telif geleneğinin başlamasında Adudüddin el-Îcî’nin (ö. 756/1355) er-Risaletü’l-vaz‘iyye adlı risalesi dönüm noktasını teşkil etmektedir. Zira mezkûr risale bu açıdan ilk olma özelliğini taşımaktadır. Yaklaşık 2 varaktan oluşan risalenin müphem lafızların vaz‘ına dair ortaya koyduğu vaz‘ yöntemi, vaz‘ ilminin mesaili noktasında önemli bir çığır açmıştır. Bu yönleriyle yazıldığı dönemden itibaren birçok şerhe konu olmuştur. er-Risaletü’l-vaz‘iyye üzerine yazılan şerhlerin vaz‘ olgusunun ilmi bir hüviyet kazanmasındaki katkıları yadsınamaz niteliktedir. Ancak halen çoğu yazma eser halinde bulunan şerhlerin yazarlarına aidiyeti noktasında bazı problemler olduğu tespit edilmiştir. Özellikle er-Risaletü’l-vaz‘iyye’nin ilk şerhi olarak kabul edilen ve özel bir adı olmayıp kaynaklarda Şerhu’r-risaleti’l-vaz‘iyye olarak geçen eserin, farklı müelliflere nispeti söz konusudur. Nitekim Osmanlı medrese müfredatında yer alan şerhin, Hoca Ali es-Semerkandî (ö. 860/1456), Ali Kuşçu (ö. 879/ 1474) ve Ebü’l-Kasım Ali el-Leysî es-Semerkandî’ye (ö. 889/1484) nispet edildiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda makalede, vaz‘ ilmi literatürü açısından oldukça önemli bir eser olan Şerhu’r-risaleti’l-vaz‘iyye’nin adı geçen müelliflerle ilişkisi ve buna dair tartışmalar gündeme getirilip eserin kime ait olduğunun tespiti hedeflenmektedir.
Keywords : Vaz İlmi, Vaz olgusu, er Risaletül vaziyye, Şerhur Risaletil vaziyye, Adudüddin el Îcî, Hoca Ali es Semerkandî, Ali Kuşçu, Ebül Kasım es Semerkandî