Üretici Dönüşümsel Dilbilgisi Kuramına Göre Cümle Kurucuların İşlevleri

Authors : Duygu Özge Gürkan

Pages : 2126-2135

Doi:10.34083/akaded.1326585

View : 93 | Download : 119

Publication Date : 2023-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Sözdizim, temel dilbilgisi bileşenlerinden biridir. Bugün farklı dilbilgisi kuram ve yöntemlerinin uygulandığı çok sayıda sözdizim çalışması mevcuttur. Bunların kimisi yapısal özelliklere odaklanırken kimisi yapısal özelliklerin yanı sıra anlamsal, işlevsel ya da edimsel özelliklere odaklanmaktadır. Yine de bütün bu çalışmaların ortak noktası sözdizimin dillerdeki cümle görünümlerini inceliyor olmasıdır. Bu çalışmanın metodolojisi Chomsky’nin sözdizim kuramına dayanmaktadır. Bu kuram temelde sonlu sayıda kuralla sonsuz sayıda cümle üretilebileceğini açıklamayı hedeflemektedir. Kurucular ise cümle içerisinde tek bir birim gibi işlev gören sözcük gruplarıdır. Kurucular cümle içerisinde hiyerarşik bir ilişkiyle birbirlerine bağlanırlar. Hiyerarşik kurucu ilişkileri ve bunlara dair kurallar da ağaç diyagramını oluşturur. Bu çalışma sözdizim kuramı doğrultusunda söz konusu kurucuların kategorileri ve işlevleri üzerinedir. Cümledeki her bir kurucunun ad öbeği, eylem öbeği gibi bir kategorisi ve özne, yüklem gibi bir sözdizimsel işlevi vardır. Bu çalışma, hiyerarşik kurucu ilişkileri temel alınarak Türkçe sözdiziminin genel yapısını ortaya koymaya yöneliktir. Ancak Türkçe sözdizimi çok kapsamlı bir konu olduğundan, burada, bu konu, sözdizim kuramının temel kavramlarını oluşturan baş (öbek kurucu), başın öbek oluşturmak için yanına aldığı tümleç, eklenti gibi üyeler ve bunlar arasındaki sözdizimsel-işlevsel ilişkiyle sınırlandırılmıştır.
Keywords : sözdizim, sözdizim kuramı, kurucu, baş, tümleç, eklenti