Doğu Türkçesinin Önemli Verimlerinden Muhammed Rızâ Âgehî’nin Riyâzü’d-Devle Adlı Eseri

Authors : Duygu Koca

Pages : 152-180

Doi:10.34083/akaded.1440295

View : 80 | Download : 71

Publication Date : 2024-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Çağatay edebiyatının son dönemi Eckmann’ın tasnifine göre 1800-1920 yılları arasındadır ve bu dönemde yazılan eserlere ulaşmak oldukça güçtür. Son dönem eserlerinin yazıldığı tarihlerde Şiban Hanlığı’nın yıkılmasından sonra ortaya çıkan Hive, Buhara ve Hokand hanlıkları devrin siyasî coğrafyasını şekillendirmiştir. Bu hanlıkların ortadan kaldırılması ile oluşan siyasî kargaşalar sebebiyle bu eserlere ulaşmak zorlaşmıştır. Hive (1804-1920), medeni hayatı, edebî muhiti ve birçok yönü ile farklıdır. 19. Asırda Fars kültürünün şiddetli etkisi altında kalan Buhara Hanlığı’nda Çağatay edebiyatının gittikçe önemsizleşmesine karşın Hive (Harezm) Hanlığı’nda bunun tam tersine şahit oluruz. Bu dönemde başka iyi isimlerin olduğu da muhakkaktır; ancak kimi Özbek araştırmacılara göre Çağatay edebiyatının Nevâyî’den (1441-1501) sonra en güçlü ismi olarak anılan, Mûnis (1778-1829) ölünce Firdevsü’l-İkbâl’i tamamlayan, Riyâzüd-Devle’nin de yazarı olan Âgehî (1809-1874) yalnız Hive edebiyatının değil, son dönem Çağatay edebiyatının da çok önemli bir ismidir. Âgehî, Türkistanlı şairler içinde en çok tarih kitabı yazan ve Türkçeye çeviren büyük bir sanatkârdır. Bu çalışmada, Hive dönemi tarihi, kültürel çevresi ve tarih yazıcılığı bağlamında Âgehî ve eseri Riyâzü’d-Devle hakkında bilgiler verilmeye çalışılacaktır.
Keywords : Çağatay Türkçesi, Hive, Âgehî, Riyâzüd Devle, Tarih