Mehmed Murad Nakşibendî’nin Hülâsâtü’ş-Şürûh Adlı Mesnevî Şerhinin 3. Ve 4. Cildinde İnsân-ı Kâmil

Authors : Hilal Yiğit, Ziya Avşar

Pages : 262-283

Doi:10.34083/akaded.1444231

View : 70 | Download : 78

Publication Date : 2024-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :19. yüzyıl divan şairlerinden Mehmed Murad Nakşibendî’nin Mevlânâ’nın Mesnevîsi’nin tamamını şerh ettiği “Hülâsâtü’ş-Şüruh” adlı eseri, şerhlerin özeti anlamına gelen tercüme-şerh hüviyetinde bir eserdir. Şarih Mesnevî beyitlerini şerh ederken zaman zaman beyitlerde geçen bazı kavram ve metaforları insân-ı kâmil anlamında yorumlamış ve insân-ı kâmilin özelliklerine değinmiştir. İnsân-ı kâmilin yetkinliği ve ontolojik mahiyeti, Allah ve âlemle ilişkisi, eşya ve müminin kalbi üzerindeki tasarrufu ve ayrıca ahlakı şârihin Mesnevî beyitleri dolayısıyla temas ettiği konulardandır. Eserde deve, Tanrı arslanı ve hayvân-ı latîf terkipleri güç, kuvvet ve riyazeti yüklenme anlamıyla, İsa ve Musa gibi peygamberler diri ve zinde olmaları ve ölüyü diriltme gibi mucizleri nedeniyle, Nuh’un gemisi kurtuluşa ulaştırması açısından insân-ı kâmil olarak şerh edilir. Afitâb, nûr-ı hurşîd, Hilâl, yakaza hâli gibi kavramlar ise insân-ı kâmilin müridin yolunu aydınlatması ve gözüne basiret vermesi gibi özellikleriyle ilgi kurularak insân-ı kâmil olarak yorumlanmıştır. Şarihe göre deryâ, bahr ve kale-i ab ise insân-ı kâmilin büyüklüğünü ve derinliğini sembolize eder. Din şahı, dâye ve hâtib gibi metaforlar insân-ı kâmilin insanlığı hakikatin yoluna çağırması ve din yolunda taviz vermemesi cihetiyle insân-ı kâmil anlamında yorumlanır. Kimyâ-sâzân, mînâgerân ve nakkâş lafızları kâmil velînin tasarruf ve terbiye yetkisi bakımından gülistan ve âyine ise Hakk’ın mazharı olması bakımından insân-ı kâmil şeklinde yorumlanır. Bu makalede Mehmed Murad Nakşibendî’nin insân-ı kâmilin özelliklerine değindiği ve Mesnevî’de insân-ı kâmil şeklinde yorumladığı metaforlar ele alınmıştır.
Keywords : Mevlânâ, Mesnevî, Mehmed Murad Nakşibendî, Hülâsâtü\'ş Şürûh, İnsân ı kâmil