15-20. Yüzyıl Divan Şiirleri Kıyasıyla Anadolu Sahası Şair Tezkirelerinde `Nev-heves` Terimi

Authors : Selim Gök

Pages : 1645-1666

Doi:10.34083/akaded.1502125

View : 168 | Download : 158

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik Türk edebiyatı ürünlerinin tenkidinde kullanılan ıstılahlar; edebî telakki, zihniyet, dönem ve mahfil hakkında münekkitlerin kanaat ve malumatına erişme imkânı sunmaktadır. Tezkire yazarlarının şair/şiir eleştirilerinde sıklıkla müracaat ettiği nev-heves terimi bu terminolojiye aittir. Farsça ön ek nev ile Arapça isim olan heves’ten mürekkeptir. Sıklıkla sıfat yahut adlaşmış sıfat olarak şair ve şiirlerin vasıflandırılmasında kullanılmıştır. Tezkirelerde umumiyetle “şiire yeni heves etmiş”, “acemi”, “yaşı genç”, “genç yetenek”, “talebe”, “üstat bir şairin çırağı”, “şiir usulü bilmez”, “derin bir manayı anlamakta ehil olmayan kişi vb.” manalarına rastlanırken divanlarda “aşk ve âşıklık” temasına bağlı kullanımları bulunmaktadır. Bu manaları sebebiyle nev-heves; “içtimai hayata ilişkin bir kavram”, “edebiyat ve sanat sahasına ait bir ıstılah”, “şiir içeriklerinde acemilik, istidat ve olgunluk kıstası olarak kullanılan bir tabir”, “istikbalde gelecek görülen şairlerin taşıdıkları yüksek arzu ve heves etme durumunu kasteden bir niteleyici”dir. Bu çerçevede bu çalışma Anadolu sahası şair tezkirelerinde kullanılan nev-heves teriminin şair ve şiir tenkidinde kazandığı bağlama ilişkin bir değerlendirme yapmayı amaçlamıştır. Değerlendirmede terimin tezkirelerdeki kullanımları 15-20. yüzyıl divanlarında nev-heves’e yer veren şiir örnekleriyle de kıyaslanmış, nev-heves’in yüzyıllara göre kazandığı manalara ilişkin tespitler elde edilmiştir. Çalışmada nev-heves’in sözlüklerdeki manası ve tezkirelerdeki bağlamından yola çıkılmış, şiir örnekleri içeren ikinci bölümden elde edilen verilerin kıyasıyla da sonuç bölümünde nev-heves’in bir eleştiri terimi olarak tenkit edebiyatına olan katkısı değerlendirilmiştir. Neticede çalışma konusuna ilişkin nesir ve nazım örneklerinin mukayese ve tenkidine dayalı bu çalışma, nev-heves’in edebî tenkit terminolojisine katkı sunduğu tezini savunmaktadır.
Keywords : eleştiri terimleri, tenkit, tezkire, nev-heves, divan